OKF Cetinje, 2007.
European Universalism – The Rhetoric of Power
The New Press, New York and London, 2006.
U novembru 2004, pozvan sam sa strane St. John’s koledža Univerziteta britanske Kolumbije da budem njihov prvi istaknuti predavač na temu Perspektive svijeta. Zamoljen sam do održim seriju od tri predavanja. Ovaj tekst je revidirana verzija tih predavanja, sa dodatim četvrtim poglavljem u kojem sam povukao opšte zaključke za moj argument. Izuzetno cijenim poziv direktora St. Johna, profesora Timothy Brooka, da govorim na koledžu, kao i publici čije reakcije su bile aktivne i od pomoći na mojim predavanjima.
Politika univerzalizma danas
OKF izdavaštvo 2007.
Anouaru Abdel Maleku koji je proveo život u nastojanju da podstakne univerzalniji univerzalizam
Uvod: Politika univerzalizma danas
Naslovi svjetske štampe prepuni su odomaćenih termina: al-Qaeda, Irak, Kosovo, Ruanda, gulag, globalizacija, i terorizam. Oni kod čitalaca evociraju instant slike, a ove slike su za nas oblikovali naši politički lideri i komentatori na svjetskoj sceni. Za mnoge, svijet danas je mjesto borbe između snaga dobra i snaga zla. I svi želimo da budemo na strani dobra. I dok možemo debatovati o mudrosti neke politike koja se bori protiv zla, nastojimo da ne budemo ni u kakvoj sumnji o tome da se treba boriti protiv zla, i često mnogo i ne sumnjamo u to ko i šta otjelovljuje zlo.
Retorika lidera panevropskog svijeta – posebno, i mada ne samo, Sjedinjenih Država i Velike Britanije – i mainstream medija i intelektualaca vodeće politike je puna žalbi na univerzalizam kao na glavnu opravdanost njihove politike. Naročito je tako kada govore o svojim politikama koje se odnose na ’druge’ – zemlje ne-evropskog svijeta, stanovništva siromašnijih i ’manje razvijenih’ naroda. Ton je često pravednički, razmetljiv, i arogantan, a te se politike uvijek predstavljaju kao da reflektuju univerzalne vrijednosti i istine.
Postoje tri glavne varijacije ove žalbe na univerzalizam. Prva je argument da politike koje vode lideri pan-evropskog svijeta štite ’ljudska prava’ i podstiču nešto što se zove ’demokratija’. Druga dolazi u žargonu sudara civilizacija, u kojoj se uvijek pretpostavlja da je ’zapadna’ civilizacija superiorna prema ’drugim’ civilizacijama jer se jedina bazira na onim univerzlnim vrijednostima i istinama. A treća je afirmacija naučnih istina tržišta, koncepta da ’ne postoji alternativa’ za Vlade osim da prihvate zakone neoliberalne ekonomije.
Pročitajte bilo koji govor George W. Busha ili Tony Blaira tokom posljednjih godina (posebno, govore njihovih prethodnika), ili bilo koga od njihovih mnogobrojnih pomoćnika, i naći ćete neprestano ponavljanje ove tri teme. Međutim, ovo nisu nove teme. Kako ću pokušati da demonstriram u ovoj knjizi, one su zapravo vrlo stare teme, koje konstituišu bazičnu retoriku moćnih tokom istorije savremenog svjetskog sistema, najranije od šesnaestog vijeka. Postoji istorija ove retorike. I postoji istorija suprostavljanja ovoj retorici. Na kraju, debata se uvijek vrtjela oko toga što podrazumijevamo pod univerzalizmom. Nastojaću da pokažem da je univerzalizam moćnih bio djelimičan i izopačen univerzalizam, onaj koji nazivam ’evropski univerzalizam’ jer su ga podupirali pan-evropski lideri i intelektualci u svojoj potrazi da slijede interese dominantnog sloja savremenog svjetskog sistema. Štaviše, raspravljaću o načinima kojima se zapravo možemo kretati u pravcu autentičnog univerzalizma, koji nazivam ’univerzalni iniverzalizam.’
Borba između evropskog univerzalizma i univerzalnog univezalizma centralna je ideološka borba savremenog svijeta, i njen će ishod biti glavni faktor u određivanju toga kako će biti strukturiran budući svjetski sistem u koji ćemo ući u narednih dvadesetpet do pedeset godina. Ne možemo zaobići zauzimanje strane. I ne možemo se povući u neki super-partikularistički stav, u kojem prizivamo jednaku valjanost za svaku partikularističku ideju koja se pojavi širom planete. Jer super-partikularizam nije ništa drugo do predaja pred snagama evropskog univerzalizma i moćnicima sadašnjice, koji nastoje da zadrže svoj nejednaki i nedemokratski svjetski sistem. Ako želimo da stvaramo stvarnu alternativu postojećem svjetskom sistemu, moramo naći put za izražavanje i institucionalizovanje univerzalnog univerzalizma – univerzalizma kojeg je moguće ostvariti, ali koji se neće automatski ili neizbježno realizovati.
Koncepti ljudskih prava i demokratije, superiornost zapadne civilizacije jer se bazira na univerzalnim vrijednostima i istinama, i neminovnosti podvrgavanju ’tržištu’ sve nam se nude kao očigledne ideje. Ali one uopšte nisu očigledne. One su kompleksne ideje koje je potrebno pažljivo analizirati, i skinuti sa njih štetne i nesuštinske parametre, kako bi se trijezno procjenjivale i stavile na uslugu svima a ne samo malom broju ljudi. Shvatanje toga kako su se ove ideje uopšte dokazivale, od strane koga i za čiji račun, neophodan je dio ovog zadatka evaluacije. To je zadatak kojem ova knjiga nastoji da doprinese.
Immanuel Wallerstein
iz knjige Evropski univerzalizam – retorika moći
OKF Cetinje, 2007.
Sadržaj knjige:
Izrazi zahvalnosti
Uvod: Politika univerzalizma danas
1/ Čije je pravo na intervenciju?
Univerzalne vrijednosti protiv varvarizma
2/ Može li se biti neorijentalista?
Esencijalistički partikularizam
3/ Kako znamo istinu?
Naučni univerzalizam
4/ Moć ideja, ideje moći:
Davati i primati?
Bibliografija
