OKF Cetinje, 2011.
BILJEŠKA O PJESNIKU
Osip Emiljevič Mandeljštam jedan od najvećih ruskih pjesnika 20 stoljeća, vrstan prevodilac, prozaista i esejista, rođen je 15. (3.) januara 1891. u Varšavi, u porodici majstora-kožara, malog trgovca. Godinu dana nakon Osipovog rođenja, porodica se preselila u Pavlovsk, predgrađe Petrograda, a od 1897. živi u Petrogradu.Tu je završio prestižnu Teniševsku trgovačku školu koja mu je dala solidna znanja iz humanističkih nauka, tu se začelo njegovo zanimanje za poeziju, muziku i pozorište, čemu je doprinio i direktor škole Vl. Hipijus, pjesnik-simbolist. Prve su mu pjesme štampane u školskom listu 1907. godine kad je i završio školu.
Godine 1908. ide na Sorbonu na studij književnosti, potom odlazi u Njemačku, gdje na univerzitetu u Hajdelbergu 1909. i 1910. studira filozofiju i filologiju i povremeno posjećuje Petrograd, ulazi u krug poznatih književnika, druži se Anom Ahmatovom, bliski su mu simbolisti. Časopis „Apolon” 1910. objavljuje mu pet pjesama. Nikolaj Gumiljov 1911. osniva grupu „Ceh pjesnika” u koju ulazi i Mandeljštam, a iste godine postaje stalni gost umjetničkog kabarea„Pas lutalica” gdje čita stihove.
Počeo je pisati kao simbolist, sljedbenik prije svega Pola Verlena i Fjodora Sologuba i preteče simbolista Fjodora Tjutčeva. Krajem 1912. ušao je u grupu akmeista (akme – najviši stepen nečeg, snaga u rascvatu), a prijateljstvo s akemistima Anom Ahmatovom i Nikolajem Gumiljovim smatrao je najvećom srećom svog života. Prva knjiga pjesama „Kamen” izlazi mu 1913. a 1916. njeno drugo izdanje, sa gotovo dvostru ko više stihova. U Mokvu odlazi 1917.godine, gdje je 1919. zavladala glad, pa je primoran da napusti Moskvu i ode na jug zemlje: živi u Kijevu (gdje je te godine upoznao Nadeždu Kazin, svoju buduću suprugu), u Fedosiji i u Tbilisiju. U Petrograd se vraća 1920 godine, a 1992. ženi se Nadeždom Jakovljevnom. Treće izdanje „Kamena” i zbirke pjesama pod naslovom „Druga knjiga” izlaze 1923. godine.
Pauza u pisanju pjesama traje od maja 1925. do oktobra 1930 godine: u to vrijeme piše prozu: autobiografski „Šum Vremena” (naslov u kojem se koristi metafora „muzika vremena” Aleksandra Bloka) izlazi 1925. a „Egipatska marka” 1927 godine. Posljednja zbirka pjesama objavljena za pjesnikova života „Stihovi” izlazi 1928. kad i zbirka njegovih izabranih eseja „O poeziji”.
Godine 1930. Mandeljštam sa suprugom živi u Jermeniji gdje nastaje proza „Putovanje u Jermeniju” i ciklus pjesama „Jermenija”. Programski poetološki esej „Razgovor o Danteu” napisao je 1933. godine, a novembru iste godine napisao je antistaljinsku pjesmu „Živimo, a zemlju pod sobom ne ćutiš”, zbog koje je u noći između 13. i 14 maja uhapšen, a potom poslan u progonstvo u Čerdinj (permski kraj), gdje je sa njim je otišla i njegova supruga Nadežda. U Čerdinju je pjesnik pokušao samoubijstvo (bacajući se kroz prozor). Nikolaj Buharin je izdjejstvovao da Mandeljštamovi izaberu mjesto prebivanja, pa su otišli u Voronjež. Tu su nastale „Voronješke sveske”, pjesme koje po ocjeni mnogih znače vrhunac Mandeljštamovog pjesništva.
U maju 1937. neočekivano se završilo pjesnikovo progonstvo: dobio je dozvolu da ode iz Voronježa i sa ženom odlazi u Moskvu, ali mu je tu bilo zabranjeno da živi, pa je otišao u Kalinjin. Zaludu se pokušao spasiti „Odom Staljinu”. U razgovorima sa Salamonom Volkovim Josif Brodski kaže da je Mandeljštam Staljina jako razočarao svojom odom. „Recite šta hoćete, ali ja ponavljam i insistiram da je ta pjesma o Staljinu genijalna – najpotresniji stihovi koje je Mandeljštam napisao. Mislim da je Staljin shvatio u čemu je stvar. Staljin je odjednom shvatio da nije Mandeljštam njegov imenjak, nego da je on, Staljin, imenjak Mandeljštamov. (…) Da, mislim, da je upravo to do njega došlo. I poslužilo kao uzrok smrti Mandeljštamove. Josif Visarionović je, očito, osjetio da je neko prišao k njemu suviše blizu”. Na putu za Samatihu, u čiji je sanatorijum dobio uputnicu, Mandeljštam je ponovo bio uhapšen. Presuda: pet godina logora za kontrarevolucionarnu djelatnost. Poslan je u etapni logor na Daleki istok. Osip Mandeljštam je umro 27. decembra od tifusa u logoru Vladperpunkt (Vladivostok). Mjesto njegovog groba ostalo je do danas nepoznato.
M. U.
odlomak:
***
Dato mi je tijelo – šta s njim da činim,
Toliko mojim, tako jedinim?
Za tihu radost: disati, živ biti –
Kome se, recite, moram zahvaliti?
Ja sam vrtlar, ja sam i cvijetak,
I nisam usamljen u tamnici svijeta.
I već na stakla vječnosti leglo je,
S mojom toplinom, i disanje moje.
Šara će na njemu da se satvori,
Neprepoznatljiva od dana skorih.
Neka se sliježe mulj trenutka –
Neće nestati šara ljupka.
(1909)
***
Proročki dahu u stihu mome,
Dahu živodajnog mu duha,
Dotičeš li se ti srca kome,
Do kakvoga dopireš sluha?
Il si prazniji od melodije
Tih u pijesku školjki koje
Ne otvoriše nikom ko žije
Krug ocrtani krasa svojeg?
(1909)
***
Kad mozaikā vene trava,
I odječno je u praznini
Crkve, ka krstu, ko lukava
Zmija, šunjam se ja u tmini.
I upijam monašku nježnost
Srcā u usredsređenosti,
Kao čempresa beznadežnost
U visinama bez milosti.
Volim izvitost u obrvi,
I sa svetačkih lica boje,
Kipove: mrlje zlata i krvi
Na tijelu što voštano je.
Obmanjuje tek, može biti,
Utvara ploti nas, u snima,
Prosijava u svakoj riti,
Diše u kobnim svim strastima.
(početak 1910)
