Viljem Šekspir (1564-1616) je toliko poznat, priznat, sveprisutan i uticajan u cijelom svijetu da se obično misli kako je dubinski istražen i minuciozno opisan svaki trenutak njegovog života i njegovog djela. Međutim, kada se skupe svi dostupni podaci koji dolaze iz matičnih knjiga, opštinskih i trgovačkih arhiva, sudskih zapisa, oporuka, ženidbenih potvrda i nadgrobnog natpisa, te ako se tome pridodaju anegdote i bilješke njegovih prijatelja i savremenika, kao i legende i predaje koje ga okružuju, vidimo da se u kaleidoskopu podataka i mnoštvu raznolikih informacija može načiniti tek jedna prosta okosnica njegova postojanja koja tek potvrđuje da je zaista bio ugledan i cijenjen pjesnik, glumac i dramatičar, ali se zapravo ništa pobliže i konkretnije o njemu ne zna, pa se u tom smislu možemo referisati na riječi pjesnika Džona Kitsa kada u jednom svom pismu kaže: Šekspirov je život proživljena alegorija; njegova djela su komentar.
Da li je Šekspir bio Šekspir? Pitanje o tome da li je neko drugi napisao djela Viljema Šekspira prvi put je književno-istorijski i sa metodološkom naučnom podlogom ispitivano sredinom XIX vijeka kada je već važio za jednog od najvećih pisaca, pjesnika, dramaturga i umjetnika svih vremena. Mnogi tvrde (anti-Stratfordska struja) da je Šekspir bio samo figura koja je trebala da zaštiti identitet pravog autora ili više njih koji iz nekog razloga nisu htjeli da prihvate javno priznanje za svoju književnu ostavštinu. Šekspirova biografija, posebno njegovo okruženje iz kojeg je potekao, skromno porijeklo i opskuran monoton život, izgledaju naizgled nespojivo sa njegovom poetskom eminencijom i njegovim umjetničkom osobitošću koja ne jenjava već četiri vijeka.
Prvi pokušaji životopisnog istraživanja o Šekspirovoj osobnoj istoriji počeli su tek nakon više od pola vijeka poslije njegove smrti, što znači da se ne zasnivaju na podacima iz prve ruke. Tek poneka bilješka ili izjava nekog od njegovih saradnika ili bliskih osoba ostali su zabilježeni, dokumentovani i sačuvani. Malo konstruktivnih biografija, pa čak i o poznatim ličnostima, je pisano u to vrijeme. Iako možda izgleda čudno danas, u to doba drama nije predstavljala ozbiljnu književnost i umjetnost, tako da dramaturzi uopšte nisu smatrani dostojnim i relevantnim da bi se o njima valorizatorski pisalo. Osim toga, pozorišta su bila zatvorena od strane puritanaca 1642. godine, 26 godina nakon Šekspirove smrti, zbog čega su u periodnom kontinuitetu izgubljeni mnogi arhivi, dokumenti, zapisi i rukopisi, što je dodatno otežalo stvaranje naknadne slike o njemu. Ipak, poznat je određeni broj kratkih činjenica, atributa, odnosnih podataka i faktoloških paradigmi, relativno integrisanih, stabilanih i kompleksnih osobina i karakteristika o njegovoj ličnosti i njegovom pozorišnom djelovanju, životu, potomcima, saradnicima, pobornicima i savremenicima dovoljan da bar donekle osvijetli i opiše njegovo mjesto na ovom svijetu.
Rodio se 1564. godine u slikovitom trgovištu Stratfordu na Avonu u grofoviji Vorikšir, mjestu od oko 1.500 stanovnika (otprilike 200 kuća) nekih 160 kilometara sjeverozapadno od Londona koje je predstavljalo centar uzgajanja ovaca i trgovine vunom, središte mjesne uprave i trgovine usred većeg seoskog područja. Bio je treće od osmero djece i najstariji preživjeli sin Džona Šekspira (oko 1531-1601), mjesnog starješine i uspješnog proizvođača rukavica i trgovca kožom, koji je povremeno bio uključen u opštinske poslove, zauzimljući položaj lokalnog vijećnika i načelnika tokom 1560-ih i Meri Arden (oko 1537-1608), kćerke uglednog dobrostojećeg zemljoposjednika sa prominentnim statusom u društvu. Usprkos pisanom dokazu da je porodica imala finansijskih problema kad je Viljemu bilo petnaest godina, vodili su postojan život i uživali određen ugled u zajednici. O solidnom imovinskom i društvenom statusu Šekspirovih govori i podatak da je 1596. godine Džon Šekspir mogao platiti da on i njegovo potomstvo mogu upotrebljavati porodični grb koji prikazuje sokola i koplje, te ima francuski natpis Non sanz droict (Ne bez prava), što mu je omogućilo (njemu i njegovim sinovima) da koriste titulu “gospodina”. Parohijski zapis svjedoči da je kršten u srijedu 26. aprila 1564. godine i to je jedini pouzdan podatak oko kojeg nema spora. Ako se oduzmu tri uobičajena dana između rođenja i tipičnog anglikanskoga krštenja, dobiva se praznik sv. Džordža, sveca-zaštitnika Engleske, koji pada 23. aprila i službeno se slavi kao dan rođenja Viljema Šekspira. Ne zna se gotovo ništa o njegovom dječaštvu i najranijem dobu osim što se pretpostavlja da je sa porodicom živio u ulici Henley. Iako nijedan oficijalni dokument ne potvrđuje njegovo obrazovanje i stepen edukacije ima opravdanih razloga vjerovati da je pohađao gimnaziju King’s New School u rodnom mjestu gdje se izvodio standardni elizabetanski program po kojem su se na latinskom čitali rimski dramatičari Plaut i Seneka, pjesnik Ovidije i govornik Ciceron, te učila teološka etika iz Biblije. Iako je zarana napustio školu i nikada nije pohađao univerzitet i više studije, ti rani obrazovni uticaji se manifestuju kroz njegove radove, a sigurno je dostatno poznavao i englesku istoriografiju iz hronika koje su napisane malo prije ili tokom njegova odrastanja. Koliko god bila istinita znakovita primjedba Bena Džonsona da je Šekspir znao malo latinskog, još manje grčkog, velik dio njegovog opusa jasno ovisi o poznavanju grčke i rimske književnosti, starovjekovnih anala i klasične mitologije.
Postoji premisa da je Šekspir napustio školu 1578. godine kada su poslovi njegovog oca pošli nagore, te je prisustvo četrnaestogodišnjeg sina u kući i u poslu postalo neophodno. Od tada pa naredne četiri godine o njemu ne postoje nikakvi pisani i drugi podaci. U osamnaestoj godini oženio se Anom Hatavej (oko 1555/56-1623) iz obližnjeg zaseoka Šoteri koja je bila osam godina starija od njega i sa njom je imao troje djece, kćerku Suzanu (1583-1649) i blizance sina Hamneta (1585-1596) i kćerku Džudit (1585-1662). Pretpostavlja se da brak nije bio sretan s obzirom da su veći dio zajedničkog života proživjeli odvojeno. Onda se opet do 1592. godine o njemu ništa ne zna, sa malo ili nimalo biografskih tragova (period od 1585. do 1592. istraživači njegovog lika i djela smatraju “izgubljenim godinama” sa mnoštvom apokrifnih teorija i raznolikih verzija o njegovom životu; neki tvrde da je otišao iz Stratforda zbog nesređenog bračnog života, drugi pretpostavljaju da je pobjegao pred suđenjem zbog krađe divljači u šumi lokalnog posjednika Tomasa Lusija (1532-1600), treći misle da se pridružio skupini putujućih glumaca i otišao potražiti sreću u Londonu; neki opet nagađaju da je prije konačnog posvećenja književnosti i pozorištu bio učitelj na selu, a zatim mijenjao razna zanimanja, radeći možda s ocem u trgovini, ili kao sudski pisar, ili služeći kao vojnik ili mornar u sjeni španske prijetnje Engleskoj, jer se iz njegovih drama vidi da je dobro vladao terminologijom, žargonima i pojedinostima mnogih zanimanja), a te se godine prvi put pominje kao glumac i dramski pisac u Londonu, iako nije poznato kada je tačno počeo da piše i u kojim je pozoroštima i predstavama glumio. Iz tog razdoblja poznat je i pamflet Groš pameti dramaturga Roberta Grina (1558-1592) u kome je napao Šekspira optužujući ga da se neprimjereno gura u društvo poznatih i školovanih pjesnika i pisaca, aludirajući na njegovo nisko porijeklo i nedostatak naobrazbe. Parodirao je pritom jedan stih iz trećeg dijela Šekspirovog Henrija VI i poigrao se s njegovim prezimenom: Tu je skorojevićevska vrana, uljepšana našim perjem, koja, sa svojim tigrovim srcem umotanim u kožu glumca, pretpostavlja da je sposobna kovati slobodne stihove kao najbolji od vas… i da je jedini Shake-scene u zemlji. Paradoksalno, ali ovaj proglas je značajan što se po njemu može pretpostaviti da je Šekspir pisao najvjerovatnije krajem 1580-tih pa sve do Grinovog lakrdijskog spisa objavljenog 1592. godine, mada je teško utvrditi na koji dio opusa se to odnosi. Poslije 1594. godine njegova djela su se izvodila isključivo u izvedbi “Lord Chamberlain’s Men”, pozorišnog društva koje je djelovalo pod aristokratskim patronatom dvorjanina Lorda Čembrleina (imenom Henri Kari, prvi Baron Hansdon, 1526-1596) što je bila uobičajena praksa u to doba, sastavljenog od glumaca i pisaca kojem je i Šekspir pripadao i koje je ubrzo postalo vodeća izvođačka skupina u Londonu; nakon smrti kraljice Elizabete I (1533-1603) njen nasljednik kralj Džejms I (1566-1625) društvo je nagradio kraljevskim patentom koje nakon toga mijenja ime u “King’s Men”, što dovoljno svjedoči o njihovoj popularnosti i ugledu koji su imali u to vrijeme. Smatra se da je Šekspir, kao glumac, igrao uglavnom nevelike i sporedne uloge sa malo ili nimalo teksta, sa spisateljskim zaduženjima u svrhu proizvodnje i predstavljanja rukopisnog predloška za trupu. Godine 1596. umire mu sin Hamnet, a 1597. godine u Stratfordu za 60 funti kupuje drugo po veličini imanje pod nazivom “New Place” i postaje u međuvremenu suvlasnik “Globe Theatrea” (sa 12,5% udjela) koji je sa svojim partnerima izgradio na južnoj obali rijeke Temze. Nedugo potom, 1601. godine Šekspiru umire otac, a 1605. za 440 funti kupuje veliko imanje na sjeveru Old Stratforda. Godine 1607. kćerka Suzana se udaje za poznatog londonskog liječnika Džona Hala (oko 1575-1635), a iste godine za 320 funti kupuje 107 akara obradive zemlje i 20 akara pašnjaka čime postaje jedan od najvećih zemljoposjednika u rodnom kraju, preuzevši donekle monopol na uzgoj žitarica u regiji. Te godine umire mu najmlađi brat Edmund (1580-1607) koji je po uzoru na Viljema postao glumac u Londonu. Godine 1608. umire mu majka; nedugo zatim postaje suvlasnikom “Blackfriars Theatrea” u Londonu, a iste godine se povlači u Stratford, premda je povremeno dolazio u London (npr. 1612. godine kao svjedok u jednoj parnici ili radi sređivanja drugih poslova). Po svemu ovome može se zaključiti da je Šekspir u privatnom životu zapravo bio prilično praktičan, snalažljiv i oštroumno poslovan u teatarskim, trgovačkim i zemljišnim krugovima i sigurno je udobno živio tokom cijele karijere i perioda nakon povlačenja iz pozorišnog života. Godine 1612. umire mu brat Gilbert (1566-1612), a sljedeće 1613. i brat Ričard (1574-1613). 29. juna 1613. u požaru je izgorjelo pozorište “Globe Theatre” za vrijeme izvođenja drame Henri VIII kada je tokom predstave top kao scenski rekvizit pogrešno opalio i zapalio drvene grede; nanovo je izgrađeno i obnovljeno samo godinu dana kasnije. Godine 1616. kćerka Džudit se udaje za vinarskog trgovca i vlasnika taverne Tomasa Kvinija (oko 1589-1662/1663), a 23. aprila iste godine, samo mjesec dana nakon što je kompletirao i potpisao svoj testament (u kojem ni jednom jedinom riječju nije pomenuo svoje knjige i pozorišne komade, tj svoju književnu ostavštinu) ostavivši većinu svog posjeda i imovine kćerki Suzani, umro je od nepoznatog uzroka u 52-oj godini života u svom rodnom gradu, gdje je i sahranjen dva dana kasnije u crkvi sv. Trojstva u blizni oltara i to, po nekim tvrdnjama, na dubini od 5,2 metra zbog čega su mnogi kasnije sumnjali da je preminuo od neke zarazne bolesti. Iznad groba 1623. godine postavljena je spomen-ploča s latinskim natpisom u prvoj liniji Ivdicio Pylivm, genio Socratem, arte Maronem (Po mudrosti Nestor, po genijalnosti Sokrat, po umjetnosti Vergilije), a u drugom redu Terra tegit, popvlvs maeret, Olympvs habet (Zemlja pokriva, narod žali, a Olimp ga ima). Šekspirova supruga Ana umrla je 1623. godine, sedam godina poslije smrti svoga muža, a iste godine u Londonu svjetlo dana ugledalo je prvo folio izdanje svih djela Viljema Šekspira. Posljednji njegov neposredni izdanak, unuka Elizabet, rođena u braku Suzan i dr. Džona Hala umrla je 1670. godine bez potomstva čime se direktna loza gasi. Srodnici koji danas ističu svoju krvnu vezu sa Šekspirom potekli su od njegove sestre Džoan (1569-1646) udata za proizvođača šešira Viljema Harta (oko 1565-1616) i njihovog sina Tomasa (1605-1661).
I to je otprilike sažetak Šekspirovog životnog puta.
U proučavanju njegove biografije prvo što privlači pažnju jeste da nije sačuvano ni jedno njegovo pismo, ni jedan originalni manuskript, tekst ili rukopis, sa svega par autografa sumnjive autentičnosti. Nijedna službena potvrda, arhivski detalj ili pisano svjedočanstvo ne potvrđuje njegovo formalno obrazovanje i naobrazbu. Oni koji tvrde da je Šekspir postojao i da je iza sebe ostavio obiman dramsko-poetski opus pozivaju se, između ostalog, na šest njegovih očuvanih potpisa na pravnim dokumentima. Autogrami su pronađeni na jednom ugovoru o kupovini kuće, prilikom sudskog svjedočenja, oko hipoteke na jedno pozorište i na testamentu (čak tri potpisa), sa breviografskim skraćenjima svojstvenim stenografima, pravnicima i notarima čija je upotreba bila uobičajena u elizabetansko doba. Oni datiraju između 1612. i 1616. godine i dok ih Stratfordovci koriste kao potvrdu Šekspirove pismenosti i autorstva, anti-Stratfordovaci ih navode kao dokaz njegove, u najboljem slučaju, nepotpune i neadekvatne sposobnosti čitanja i pisanja s obzirom na činjenicu da su ovi autografi previše neraspisani i neartikulisani, sa prevelikim razmakom između slova i pisani nesigurnom rukom što svakako nije nešto što bi se očekivalo od jednog književnika sa tako plodnom književnom cjelinom; a potpisi su sljedeći:
– Willm Shakp (prilikom svjedočenja u slučaju “Bellott protiv Mountjoy”, 12 juna 1612.)
– William Shakspēr (prilikom preuzimanja nekretnine “Blackfriars Gatehouse”, mart 1613.)
– Wm Shakspē (prilikom hipoteke na “Blackfriars Gatehouse”, 11. marta 1616.)
– William Shakspere (strana 1 sa testamenta 1616.; kopija iz 1817.)
– Willm Shakspere (strana 2 sa testamenta 1616.)
– William Shakspeare (posljednja strana sa testamenta 25. marta 1616.)
U proteklih stotinjak godina bilo je i onih tragača za istinom koji su tvrdili da nijedan od tih potpisa, ili tek možda jedan, jeste Šekspirov, a da ostali vjerovatno pripadaju njegovom advokatu i bilježniku Fransisu Kolinsu. Pažnju privlači činjenica da su ovi potpisi, posebno oni koji datiraju nekoliko dana pred njegovu smrt – različiti i u grafološkom i u stilskom smislu, a nisu rijetki ni oni koji te rukopisne diferencije uzimaju kao dokaz da je njegovo ime zapravo pseudonim nekog drugog ili više autora. S druge strane, neki smatraju da su se u ono vrijeme koristile raznolike stilske varijacije, zavisno od forme i kompozicije pisanog predmeta, pa se tako mogu objasniti različitosti i nesuglasice kada je ekspresivni i vizuelni oblik u pitanju. No, razlike u pisanju su očigledne i nepobitne, a razlozi za to se tek mogu nagađati. Tvrdnje da je tog čovjeka potpisao bilježnik ili neki drugi opunomoćenik jer je Šekspir sam, u stvari, bio nepismen ili polupismen opstaju već duže vrijeme sa legitimnim argumentima i postavkama. Ako je tako, ko je onda autor 37 ili 38 drama, dvije (ili više) poeme i 154 soneta?
Hronologija nastanka njegovih drama nije sigurna, ali za određivanje prihvatljiva reda mogu poslužiti datumi njihova objavljivanja i izvođenja, navodi u ondašnjim javnim ili privatnim zapisima, aluzije na savremene događaje u tekstu, tematsko-predmetni odnosi, izjave i svjedočenja savremenika, te metričke i stilističke usporedbe. Vjeruje se da su njegove prve drame bile Ričard III i tri dijela Henrija VI, nastalih krajem 1580-tih i početkom 1590-tih, možda kao obrada ili parafraza nekog tuđeg teksta, pisanih u vrijeme pomodne popularnosti istorijskog književnog predloška; te su drame još krute u izrazu i ponešto nespretne u scenskim odnosima, ali su kao istorijska ilustracija i deskripcija periodnih odnosa imale dosta uspjeha.
Gotovo sva Šekspirova djela pokazuju izuzetan talenat i intimnu nadarenost, ali i enormno znanje i visoko obrazovanje koje on sam formalno nikad nije usvojio. Autor tih komada dobro je upućen u aspekte antičke književnosti, rimskog i engleskog prava, elizabetanskog i jakobinskog pravosuđa, geografije, istoriografije, topografije, stranih jezika, pitanja državne uprave, vojnih običaja, pomorstva, intrigantnih odnosa između članova vladarskih loza, zatim u aristokratske sportove poput lova, sokolarstva, tenisa, kuglanja na travi… Ako su tvrdnje o njegovom autorstvu tačne onda je on bio jedinstveno genijalan i izuzetno obrazovan, čak nevjerovatno obrazovan, gotovo na nivou vrhunskog erudite, polimata ili Homo universalisa. Pri tome, leksikografski stručnjaci i lingvisti su navodili da se u Šekspirovim djelima javlja od 17.500 pa sve do 29.000 riječi što je veoma neobično, čak i za današnja mjerila. U njegovo doba i krajnje obrazovani i školovani ljudi nisu koristili više od pet hiljada leksema, a vokabular sastavljen od 5-6 hiljada riječi i pojmova u engleskom govornom području i danas se smatra bogatim. Apologete, s druge strane, smatraju da se informatičkom i stilskom komparacijom sa drugim dramatičarima iz tog perioda može utvrditi da rječnik Šekspirov i njegova obimnost mogu objasniti velikim rasponom karaktera, umjetničkom ekspozicijom, fonetskom fleksibilnošću, kao i tematskim odabirom. Jezikoslovni eksperti su pobrojali ukupno 884.421 riječi u Šekspirovom pisanom materijalu, tj. u onom opusu koji se sa određenom sigurnošću smatra njegovim, sa kojima su istkani najljepši redovi ikad napisani u engleskom jeziku. U tim rečenicama je 21.000 raznolikih izraza, od toga oko 1.700 potpuno novih prevedenih s latinskog, italijanskog, francuskog jezika, kao i niz vješto sročenih neologizama ili samostalno smišljenih pojmova koji su danas sastavni dio engleske govorne ekspresije i njen posebni šarm. Razvijao je teme kreativnom kombinacijom istorije i mitologije, varijacije i preinake, stereotipizacijom, simboličkim zapletima i gomilom poetskih konotacija od kojih su se mnogi nažalost izgubili u analognoj izmjeni akcentovanja riječi u engleskom jeziku u proteklih 200-300 godina.
Međutim, postoje i mnoge druge protivrječnosti. U Mletačkom trgovcu na primjer, pisac je strasno osudio i razobličio zelenaštvo, dok je Šekspir iz Stratforda bio sposobni trgovac i veliki zemljoposjednik, a pred kraj života je, po nekim izvještajima, čak i izdavao novac pod kamatu. Detaljne analize Šekspirovih drama otkrile su još nešto: pisac je uglavnom otvoreno izražavao simpatije za aristrokrate i visoki stalež i, sa druge strane, prezir prema prostom narodu. Ako je vjerovati poznatim biografskim činjenicama, on je, bez obzira na naznake pripadnosti nižem lokalnom plemstvu, bio pripadnik običnog naroda, plebejac, gotovo seosko-farmerskog porijekla. Odakle kod njega upravo suprotno raspoloženje i može li se ono posmatrati eksplicitno kroz prizmu umjetničke obrade tematsko-književne slobode u izražavanju i estetskom odabiru fabulativno-sižejnih oblika? Ili se, po pamfletnim opaskama Roberta Grina, snobovski i skorojevićki gurao među odabrane, sa kompleksima svog porijekla i željom da se po intimnom afinitetu bar donekle približi određenoj klasi ljudi kojoj je težio?
Za putujuće pozorišne družine se pouzdano zna da su se nerijetko protivile izdavanju dramskih djela koja su izvodile, želeći tako zadržati pravo na autentičnost i ekskluzivnost, a ne postoji nikakva potvrda da je Šekspira imalo zanimalo da se njegove drame čitaju. Ipak je pola njih izdato za njegova života, iako skoro nijedna s piščevom posvetom ili uvodnim uljepšavanjima koja su tipična za elizabetansku epohu. Kako tada nije postojala pravna forma autorskog prava, ta prva neuvezana kvarto-izdanja (u kojima se štamparski list presavijao dvaput) džepnog formata rijetko nose Šekspirovo ime; katkad su to bila u potpunosti, ono što bismo danas nazvali, piratska izdanja s iskvarenim modifikovanim tekstom, sa mnoštvom interpolacija, parafraza, slobodnih prepjeva i samostalnih umetaka, s obzirom da su štampari i izdavači tog vremena ponekad unajmljivali tzv. brzopisce koje su slali na predstave u svrhu stenografskog bilježenja teksta ili bi potplatili kojeg glumca da po sjećanju izdiktira cijelu dramu ili barem neke njezine djelove. Tek sedam godina nakon Šekspirove smrti javlja se izdanje njegovih sabranih dramskih komada koje su priredili njegovi prijatelji glumci Džon Hemindž (1566-1630) i Henri Kondel (1576-1627). Taj “Prvi folio” (u kojem se prilikom uvezivanja štamparski list presavijao samo jedanput) objavljen 1623. godine najveći je spomenik piscu. U njemu je sabrano trideset šest Šekspirovih drama, od čega je osamnaest njih tada objavljeno prvi put; samo su Periklo i Dva plemenita rođaka naknadno dodani kanonu iz drugih izvora. Njih šesnaest na naslovnicama nemaju njegovo ime, već samo naslov djela. Posebno je upečatljiva posveta koju su Hemindž i Kondel napisali u čast svog prijatelja i saradnika: onely to keepe the memory of so worthy a Friend, & Fellow aliue, as was our Shakespeare, by humble offer of his playes (kako bi se sačuvalo sjećanje na toliko značajnog živahnog Prijatelja i Kolege, kakav je bio naš Šekspir, skromna ostavština njegovih drama). Otada su Šekspirova djela štampana bezbroj puta, smatrana kao najiznimniji dramski korpus u svjetskoj književnosti, a prvo izdanje u kojemu su drame teatrološki podijeljene na činove i prizore, te naznačeni ulasci i izlasci glumaca, priredio je Nikolas Rou 1709. godine. Druga relevantna rana izdanja napravili su Aleksander Poup (1725), Luis Teobald (1733) i Samuel Džonson (1765). S njima je i počela kritika koja je od pjesnikove smrti do danas pristupala njegovom djelu s različitih gledišta i mnogostrukih aspekata. Tako ova rana teorija vrijednosti ponajprije se usmjeravala na pitanje strukture i forme, zamjerajući Šekspiru što kombinuje komediju i tragediju, te zanemaruje jedinstvo vremena i mjesta kako ga propisuju pravila klasične aristotelovske drame. U tim inicijalnim aksiološkim sudovima tvrdilo se da on kiti i kvari jezik lažnom dosjetljivošću, dvosmislicama, prigodnim sentencijama i igrom riječima, upravo onim sredstvima koja današnja kritika i književna stilsko-leksička struka hvali kao jezičko obogaćivanje smisla, produbljivanje osobnog značenja i oblikovanje dramske misli.
Kad su se rani priređivači i redaktori Rou i Poup prihvatili sistematske i strukturalne kritike Šekspirovih djela njima i njihovim savremenicima bila su toliko važna klasična dramska pravila da su formulirali tri važna normativna zaključka koja su se dugo prihvaćala kao dogmatska odrednica u komparativnom šekspirološkom poimanju: prvo, da Šekspir nije mogao dobiti nikakvu valjanu naobrazbu u rodnom Stratfordu; drugo, da forma njegovih drama ugađa neukoj publici težeći samo za profitom; i treće, da je zbog tuđih digresivnih interpolacija i subjektivnih umetaka na mnogim mjestima teško prosuditi integralni stepen autorstva. U nedoumici između predrasuda i divljenja, analize i pristranog promišljanja, plejadi kompleksnih likova koji se izražavaju bogatim, živahnim, silovitim i istodobno liričnim i umjesnim govorom i skladnim intoniranjem, mnogi su postepeno postajali uvjereni da takva savršena umjetnička djela nije mogao napisati jedva pismeni provincijalac, bez velikog životnog iskustva, oskudne naobrazbe i nadasve skromnog nearistokratskog porijekla.
Generalno, kritičari XVII i XVIII vijeka su s jedne strane kritikovali Šekspira zbog pomanjkanja estetskog prosedea, a s druge strane hvalili njegovu plodnu maštu, upečatljivu tematiku i narativno oblikovanje. Samuel Džonson (1709-1784) se donekle slagao s ranijom kritikom, ali je branio Šekspira u pogledu klasičnih pravila, tvrdeći kako ionako niko ne smatra da je pozorišni komad stvaran život. On se prvi pozabavio i kritikom Šekspirovih likova, zatim pomanjkanjem morala u njegovim djelima, vulgarnošću, nemarnošću u kreiranju zapleta i izborom riječi i fraza. Džonson je vjerovao da su različiti izdavači, štampari i prevodioci često pravili greške prilagođavajući i modifikujući Šekspirov tekst sopstvenim potrebama, što je izazvalo određene nejasnoće i nelogičnosti koje treba otkloniti. Njemački kritičar Gothold Lesing (1729-1781) vidio je Šekspira kao romantika, različita od klasičnih pjesnika po vrsti, ali na ravnopravnoj osnovi s njima. Njegov sunarodnjak Augustus Šlegel (1767-1845) prvi je istaknuo strukturalnu usklađenost i formalnu zaokruženost Šekspirovih komada. Taj koncept umjetničkog i organskog jedinstva mnogo potpunije će naknadno razviti pjesnik i kritičar Samuel Kolridž (1772-1834).
Mnogi istaknuti kritičari XIX vijeka, poput Džordža Gervinusa (1805-1871) i Edvarda Doudena (1843-1913), pokušavali su uvidjeti pozitivne etičke, umjetničke i estetske tendencije u njegovim dramama. Istovremeno Viljem Hazlit (1778-1830), koji je nastavio razvijati analizu likova, smatrao je da svaka Šekspirova dramska ličnost unikatna, nalazeći jedinstvo kroz analogiju i gradaciju osnovne karakterizacije i bitnih osobina primarnih nosilaca dramske radnje. Vrhunac romantičarskog proučavanja Šekspirove poetike obilježio je Endrju Sesil Bredli (1851-1935) koji je smatrao da njegovi komadi imaju objedinjujuću maštovitu atmosferu i formalno jedinstvo; iako je često kritikovan da je, pod uticajem hegelijanske idealističke filozofije posmatrao Šekspirove likove kao realne pojedince, njegove publikacije Shakespearean Tragedy (1904) i Oxford Lectures on Poetry (1909) se smatraju najznačajnijim radovima na temu šekspirovskog kriticizma tog perioda. Sredinom XIX vijeka počinju sa djelovanjem alternativne koncepcije posmatranja i analize Šekspira i njegovog djela koje su izazvale mnogo pažnje u vremenu koji predstoji. U tom smislu, za neke, tajna Šekspirovog autorstva je toliko očita i providna da je zapravo teško shvatljiva činjenica da se ta teorija još uvijek nalazi pod velom upornog i konstantnog poricanja, i to u vremenu potpune dominacije racionalno-numeričkog i analitičkog sistema praktične argumentacije nad nerazumnim, religijskim i dogmatskim sljepilom iz prošlosti.
U XX vijeku kritičari sve više pokušavaju dokazati da trajna i suptilna privlačnost Šekspirovih drama i recepcija njegove poetike ne dolazi ni od kakva saziva dubokoumnih ili izričito formulisanih ideja, negodujući istodobno što se ne drži dosljedno nikakve određene filozofije, religije, pokreta ili ideologije, niti je razmatrao društvene probleme svog vremena. Naglašena je teza kako Šekspirovi likovi nisu u potpunosti ni dobri ni zli, nego da bivaju nezaboravni i neprolazni upravo zbog svoje nesavršene i nedosljedne naravi. Danas se teži ka napuštanju kako proučavanja likova kao nezavisnih jedinki, tako i pretpostavke da se moralna razmatranja mogu odvojiti od njihovog dramaturškog i estetskog konteksta, smisla i sadržine. Moderne scenske postavke zasnovane na poetici avangardne drame, pozorištu apsurda i anti-drame uslovile su potpuno odbacivanje klasičnih pogleda i prihvatanje krajnje slobodnog interpretativnog pristupa, kako u književno-periodnom proučavanju i tumačenju, tako i u pozorišnim inscenacijama Šekspirovih drama, pa tako imamo promatranje njegovog opusa kroz filozofsku i ideološku prizmu marksizma, fašizma, strukturalizma, historicizma, književne semiotike, kulturnog materijalizma i dr. Drugi važni koraci u savremenoj kritici predstavljaju psihološki frojdovski pristup (kao što je edipovsko tumačenje Hamleta), distancirano proučavanje Šekspira u okvirima elizabetanskog pogleda na svijet i tadašnjih pozorišnih kanona i društvenih konvencija, te postavljanje komada u mitološke i metafizičke okvire.
Već smo prezentovali oskudnost adekvatnih podataka o ličnom životu Šekspira. Praznine u njegovoj biografiji tretiraju se kao posredni dokazi protiv njegove pogodnosti kao autora njegovih djela. Ovaj nedostatak životopisnih informacija ponekad se (gotovo u maniru teorija zavjere) uzima kao pokazatelj organizovanog pokušaja od strane društvenih zvaničnika da obrišu sve tragove Šekspira iz istorijskih bilješki i da se sakrije identitet o istinskom autoru, ili čak da se sakrije pravi identitet Viljema Šekspira. Stratfordska (zvanična) verzija u koju i danas vjeruje većina (mada ne tako ubjedljivo i bez pogovora kao prije) je dominatno gledište postavljeno još u doba Šekspirovog života, a zatim je isti kurs držan bez rasprave i mogućnosti za diskusiju sve do druge polovine XIX vijeka. Sam pokušaj postavljanja pitanja Šekspirovog autorstva i revizije dotadašnjih kanona sistematski je ismijavano kao intelektualna zaostalost i neshvatanje osnovnih postavki njegove poetike. Anti-Šekspirovske pristalice ističu i prikazuju Stratford kao učmalu provincijsku varoš kojoj nedostaje adekvatno urbano okruženje i duhovna strukovna infrastruktura za stvaranje jednog genija, opisujući Šekspira kao jedva pismenu neznalicu. Njegovi roditelji, Džon i Meri, su svoje potpise obilježavali oznakom, a ne parafom, što se uzima kao indikacija da je pisac odrastao u nepismenom okruženju. Nedostatak bilo kakve dokumentacije koja bi potvrdila Šekspirovu edukaciju ili neku formalnu naobrazbu snažan su argument protivnika oficijalne varijante. Činjenica je da nijedan registar učenika i kadrovski popis profesora i učitelja King’s New School iz tog perioda nije sačuvan, pa tako, barem po ovom segmentu, ne može biti izričite tvrdnje u prilog bilo koje strane u raspravi.
I njegovo prezime je bilo predmet mnogih objašnjenja i obrada. Na štampanim kvatro i folio izdanjima često se koristila crtica u obilježavanju njegovog prezimena “Shake-speare” ili “Shak-spear” što protivnici Šekspirovog autorstva koriste kao dokazno sredstvo s obzirom da je tadašnja praksa bila da se u fikcijama pseudonimi, nepostojeća ili autorski kreirana imena često karikiraju crticama. Tek negdje u XVIII vijeku njegovo ime je modernizovano čime je definitivno uklonjen ovaj pravopisni poveznik; također, umjesto do tada korištenog “Shakspear” došlo se do današnjeg standardizovanog “Shakespeare” koji ostaje u upotrebi do danas.
Šekspirova smrt u ono vrijeme prolazi prilično nezapaženo, bez eulogija, nekrologa, komemoracije ili prigodnih pjesama i poema u čast njegovog lika i djela. Neki njegovi savremenici, koji su ga pominjali, uglavnom govore o njemu kao o glumcu. Njegov zet, doktor Hal, koji je pisao dnevnik i koji je sačuvan, ne pominje, na zaprepaštenje mnogih, ni jednom riječju ili sugestijom da je njegov tast pisao pozorišne komade i to tako poznate i popularne. Njegovi portreti izazivaju sumnju u originalnost i autentičnost, pa čak i nadgrobni spomenik u crkvi sv. Trojstva gdje je Šekspir kršten i gdje je sahranjen mnogi smatraju krivotvorinom, tim prije što se kasnije otkrilo da se sa tim spomenikom nešto dogodilo, odnosno, kada se ustanovilo da su se kroz vrijeme vršile naknadne preinake, restauracije i modifikacije i da je na njemu slika čovjeka (poznat kao najraniji štampani prikaz Šekspirovog nadgrobnog spomenika u ediciji Antiquities of Warwickshire Sir Viljema Dugdejla iz 1656. godine) koji ima malo sličnosti sa likom Šekspira koji je danas dobro poznat. U tom smislu neki teoretičari autorstva smatraju da je originalni spomenik naknadno namjerno preinačen kako bi što više ličio na Šekspirovu fizionomiju kakvu danas poznajemo, dok druga mišljenja idu u pravcu pretpostavke da je spomenik posvećen piščevom ocu Džonu. Oporuka koju je Šekspir sročio par dana prije svoje smrti je pisana formalnim, uobičajenim, nepjesničkim jezikom i ne pominje nikakve dokumente, pisma, knjige, manuskripte, kao ni osamnaest drama koje su ostale u rukopisu, nepublikovane do njegove smrti.
Veliki pisci, poput Bajrona i Dikensa otvoreno su sumnjali u Šekspirovo autorstvo, a tu su bile i druge istaknute javne ličnosti poput Volta Vitmena, Marka Tvena, Helen Keler, Henrija Džejmsa, Sigmunda Frojda, Čarlija Čaplina, Orsona Velsa… koji su također izražavali skepsu povodom autorstva njegovih komada i njihovi stavovi su veoma važan element u argumentima anti-Stratfordovaca. Ako taj bradati čovjek iz Stratforda nije bio ono za šta se izdaje, čija je slika bila na prvom spomeniku autora neponovljivog literarnog opusa? Kandidata je bilo više s obzirom da je elizabetansko-jakobinska era dala veliki broj adekvatnih pojedinaca koji bi svojim prosedeom i individualnim kvalitetom mogli predstavljati tvorce besmrtnih književnih djela, a na prvom mjestu je to Frensis Bejkon (1561-1626), jedna tajanstvena ličnost koju obavijaju mnoge legende i intrigantne predaje, poznat kao filozof, naučnik, pisac, orator, pravnik i državnik, ljubitelj pozorišta i književni entuzijasta. U Bejkonovim djelima i u Šekspirovim komadima ima dosta nevjerovatnih podudarnosti, sistemskih analogija i upadljivo sličnih mišljenja, uprkos činjenici da Bejkon, izuzev nedovršenog utopijskog romana Nova Atlantida (objavljen posthumno 1627. godine), nije ostavio nikakva književna djela. O tome postoje danas različite verzije i stavovi, sa svojim pobornicima i protivnicima. Bejkonovci su uglavnom nastojali dokazati da je upravo Bejkon pisac poznatih djela pod Šekspirovim imenom, tražeći u pozorišnim komadima i lirskim pjesmama šifre i skrivene poruke koje bi to potkrijepile; Bejkon je, naime, poznat i kao autor nekoliko kodifikovanih knjiga koje, čini se, na pravi način ni do danas nisu adekvatno protumačene. Ignacius Loyola Doneli (1831-1901) i Elizabet Vels Galup (1848-1934) su pokušali pronaći latentne kodove i sisteme znakova (simbola) u ranim štampanim dramama ne bi li dokazali da ne pripadaju Šekspiru već Bejkonu, ali su kriptolozi Viljem Fridman (1891-1969) i njegova supruga Elizabet Fridman (1892-1980) opovrgnuli ta gledišta u svom djelu The Shakespearian Ciphers Examined (1957). Ni nova informatička istraživanja, stilometrijske studije, paleografska proučavanja i forenzičko-lingvističke karbonske analize nisu dale konkretnijih rezultata u ovom smislu, ostavljajući pitanje otvorenim.
S druge strane mnogi smatraju da nema previše racionalnih razloga da se sumnja u Šekspirovo postojanje i autentičnost. Njegovi savremenici, poput Bena Džonsona (oko 1572-1637) ili Kristofera Marloa (oko 1564-1593) imaju slično porijeklo, međutim razlika među njima je u tome što su detalji iz njihovih života poput školovanja, dvorskih veza, pravnih slučajeva, izlaganja i štampanja njihovih djela, usljed okolnosti, mnogo jasnije dokumentovani i naknadno prezentovani. Pored toga, zabilježeno je da se Šekspirovo ime nalazi na 23 publikacije štampane za njegova života koje su sačuvane do danas. Njegovo ime stoji ispisano na plakatima, proglasima i drugim pisanim materijalima vezanim uz društvenu ili pozorišnu djelatnost, bilo kao glumac ili pisac komada, a kraljevske arhive imenuju Šekspira kao člana pozorišnog društva “Lord Chamberlain’s Men” (kasnije “King’s Man”) koje je nastupalo na dvoru izvodeći najmanje sedam drama pripisanih njegovom peru. Mnogi njegovi savremenici pominju njegovo ime u smislu autora, glumca, člana pozorišne skupine, zatim, prilikom obavljanja pravnih ili trgovačkih poslova. Fransis Meres (1565/66-1647), klerik i pisac, imenovao je 1598. godine Šekspira kao autora dvanaest drama, uključujući i neke koje će tek biti naknadno štampane. Također, Meres pominje i neke njegove sonete jedanaest godina prije nego što će biti publikovani i prezentovani javnosti u zasebnom kvatro izdanju 1609. godine. Pored toga, u strogoj društvenoj strukturi Elizabetanske Engleske Šekspiru je dozvoljeno da koristi počasni afirmativni izraz “gospodin”. Tu titulu pratila je skraćenica “Mr.” ili “M.” koja se stavljala ispred imena. Na mnogim literarnim publikacijama ili zvaničnim dokumentima sa Šekspirovim imenom možemo zapaziti tu abrevijaciju identifikujući upravo Viljema Šekspira iz Stratforda kao autora. Istoričar i antikvar Sir Džordž Bak (oko 1560-1622), koji je od 1610. do 1622. godine obnašao dužnost “Master of the Revels” sa zadatkom da nadgleda kraljevske festivale (revels), a kasnije supervizora i pozorišnog cenzora, lično je licencirao Kralja Lira kao dramu napisanu od strane mastera (gospodina) Viljema Šekspira. Njegov prijatelj pjesnik i dramaturg Ben Džonson (oko 1572-1637) ga je poznavao još od 1598. godine održavajući prisne odnose s njim sve do njegove smrti, kritikujući donekle Šekspirov neformalan i nemaran pristup dramaturgiji kada je pravio neke faktičke pogreške u fabuli i sadržaju, ali hvaleći ga kao osobu. Osim toga, Šekspir se pominje u zapisima kao glumac u dvije dramske predstave upravo Bena Džonsona, našavši se na listi glumačkog personala u komadima Svaki čovjek u svom humoru (1598) i Sejanus, njegov pad (1603) oba štampana 1616. godine u folio izdanju, iako nije precizirano koje uloge je glumio. Pored Džonsona pominju ga, kroz poeziju, pisma ili zapise, mnogi savremenici, pa su tako pisana svjedočanja ostavili Viljem Džagard (oko 1568-1623), Džon Vebster (oko 1580-1634), Fransis Bomont (oko 1584-1616), Viljem Dramond (1585-1649), Leonard Digs (1588-1635) Džon Tejlor (1578-1653), Viljem Bas (oko 1583-1653?) i drugi.
Šekspir je vjerovatno pisac koji je naučno valorizovan i kritičko-teorijski vrjednovan, proučavan i ispitivan kao ni jedan drugi. Ipak, mnogi su još za njegova života naglašavali njegov nedostatak adekvatne obrazovanosti, praktičnog empirijskog iskustva i poznavanja dvorskih manira, potrebnih za umjetničko oblikovanje dramskih i poetskih tekstova koje je pisao. U dramama, pa čak i u nekim sonetima, on pravi versifikacijske pogreške po pitanju imenovanja, ritma, metra, stopa, sintakse, podjele stiha i forme. Greške se vide i u tematskim, istorijskim, geografskim, faktološkim i drugim detaljima, pa tako u Troilu i Kresidi Grci i Trojanci citiraju Platona i Aristotela skoro 1.000 godina prije rođenja ovih filozofa; u Koriolanu je napisao da su Delfi ostrvo, a zapravo su grad i oblast; na početku drame Hamlet je mladi princ sa tek započetim školovanjem, dok je na kraju komada tridesetogodišnjak, mada ništa ne sugeriše da je toliko vremena prošlo; u Antoniju i Kleopatri spominje igru bilijar koja je izumljena negdje u XV vijeku; u Mjeri za mjeru svi likovi imaju italijanska imena, iako se radnja dešava u Beču; u Snu zimske noći je Bohemiji dodijelio obalu, mada je ona zemlja bez izlaza na more; u Kralju Džonu (koji je kao istorijska ličnost živio od 1166. do 1216. godine) pominje top uprkos činjenici da se u evropskim ratovima ovo oružje pojavilo tek oko 1280. godine; u Juliju Cezaru opisuje sat koji neće biti izumljen još nekih 1.400 godina, kao i drugi lapsusi i omaške. Mnogi smatraju da je građu za svoje drame uglavnom nalazio u knjizi Thesaurus Linguae Romanae et Britannicae (1565) biskupa, teologa, leksikografa i pisca Tomasa Kupera (oko 1517-1594), a dokaz tome je korištenje statističke inspekcije u obradi Šekspirovog vokabulara, s obzirom da su mnoge detaljne pogreške iz Kuperovog izdanja ponovljene u nekim Šekspirovim djelima. Paradoksalno, ali mnogi upravo ove greške i nedorečenosti smatraju jasnom potvrdom njegovog autorstva, s obzirom da ih školovani literata i dramaturg sigurno ne bi napravio.
Neki kritičari su postavili tezu da Šekspirova genijalnost dolazi ne od njegove erudicije i naobrazbe, nego od budne, precizne i oprezne observacije koje knjige i predaje ne mogu ponuditi. Tu se aludira na njegov intimni iskonski genij kome je potrebna samo intuitivna nadarenost i prirodno nadahnuće, svojstven samo rijetkima, kako bi se stvorio opus za sva vremena. Mnoge njegove pristalice smatraju da nedostatak aristokratskog porijekla, koje se često stavljalo na teret Šekspiru, ne može biti opravdanje za tvrdnje kako on nije mogao biti pisac svojih djela, s obzirom na bezbroj sličnih primjera kroz istoriju. U tom smislu nisu usamljena ni ona mišljenja koja aludiraju da je Šekspir u pisanju vjerovatno sarađivao sa nekim plemićem ili dvorskim službenikom ukazujući na prizor iz Hamleta u kome princ i glumci zajedno postavljaju inscenaciju na dvoru, što inicira vjerovanje da takve saradnje nisu bile nemoguće. Pored toga, mnogi smatraju da su tvrdnje o Šekspirovom znanju i naobrazbi sasvim preuveličane od strane Viktorijanskih entuzijasta i pobornika njegove pisane riječi (tzv. Bardolatrija kao pojam koji je skovao Dž. B. Šou kojim se označava obožavanje Šekspira i njegovog djela), naglašavajući da je njegova erudicija sasvim rutinska i konvencionalna za nekoga ko posjeduje osnovno obrazovanje edukativnog sistema Elizabetanske ere, pod pretpostavkom da je on sam pohađao bilo kakvu školu u svom životu. Na kraju krajeva, kako objasniti njegovo izuzetno umijeće u vođenju trgovačkih, dioničkih i zemljoposjedničkih poslova, iako, osim očevog esnafa i zanatskog umijeća, adekvatne i formalne naobrazbe u tim poljima djelatnosti također nije imao.
Pored dramskog opusa i njegova poetska djela su predmet određenih rasprava. Venera i Adonis objavljena 1593. godine predstavlja prvo ukazanje pjesnikova dara i duha. Iako završava smrću nedužnog mladog smrtnika, toj se pastoralnoj poemi sa mješavinom erotizma, komike i tragedije, kao i briljantnim opisima prirode, najčešće pristupa kao gotovo komičnoj obradi ljubavi, jer se u njoj nude pjesničke slike frustracije nezajažljive božice koja ispada smiješna dok nespretno i neuspješno zavodi nesklona mladića koji bi radije išao u lov. Godinu dana poslije pojavljuje se moralistička poema Lukrecija, bogata po deskripciji, imaginaciji, pripovijednom izrazu i metaforama, koja se opravdanije opisuje kao tragična tužaljka/elegija i u kojoj se ganutljivo istražuju osobne i društvene posljedice popuštanja pohoti jednog mladog Rimljanina. Možda je onima koji su njegov prvobitni rad smatrali frivolnim pjesnik htio pokazati da je sposoban obraditi i ozbiljnu klasičnu temu. U ovim poemama (obje posvećene Henriju Rotsliju, trećem Erlu od Sautemptona) vidi se dobro izvježbano pero iz škole renesansne narativne poezije nabijene dramskom snagom koju je u Englesku uveo pjesnik Edmund Spenser (oko 1552/53-1599), te se, usljed dramske napetosti i zaokruženih sekvenci primjetnih u djelu, odmah stvara dojam da se pisac okušava kao budući dramaturg. Prožete su ukusom doba, a nizom razbludnih sličica i digresivnih stanja prigodno ugađaju određenoj dvorskoj publici koja je svestrano oponašala kontinentalnu modu i manire. To je Šekspiru donijelo trenutan i trajan uspjeh, pa tako Venera i Adonis doživljava devet novih izdanja do 1616. i još šest izdanja do 1640. godine, a mnogi onovremeni zapisi svjedoče da je po ovom djelu pisac za života bio najviše priznat; Lukrecija je imala osam izdanja do 1640. i po popularnosti nije mnogo zaostajala za prvom poemom. Indikativno je da su oba djela napisana za vrijeme kuge kad su pozorišta u Londonu bila zatvorena; tada je nastala i većina soneta. Godine 1599. objavljena je knjižica poezije pod naslovom Zaneseni hodočasnik u cijelini pripisana Šekspiru, iako se samo za pet pjesama pouzdano zna da ih je on napisao – dvije su verzije njegovih soneta, a tri su uključene u komediju Izgubljeni ljubavni trud. Kratka ljubavna elegija Feniks i grlica objavljena je 1601. godine u zbirci Roberta Čestera Mučenik ljubavi. U tim tmurnim i zagonetnim stihovima pjesnik tuguje za dvjema pticama koje su simbol uzajamne ljubavi i postojanosti koja nadilazi svu logiku i materijalnu osnovu. Ako je Šekspir doista autor ove tužbalice (o čemu postoje određene rasprave), napisao ju je posebice za tu zbirku i to u doba kad je vjerovatno bio zaokupljen filozofskim, metafizičkim i tragedijskim temama. Ljubavnu jadikovku su neki skloni pripisati drugim autorima smatrajući da je znatno slabije kvalitete od ostale Šekspirove poezije; ako je on zaista njezin autor, onda je nastala u najranijoj fazi piščeva pjesničkog naukovanja. Potkraj prošlog vijeka čule su se tvrdnje da i Pogrebna elegija, objavljena 1612. godine i potpisana inicijalima W. S., pokazuje mnoge tipično Šekspirove karakteristike, ali se još niko nije usudio uključiti je u kanon.
Soneti su daleko najvažnija Šekspirova lirska poezija. Prvi put su objavljeni vjerovatno bez pjesnikova znanja i odobrenja 1609. godine, iako su rukopisne varijante mnogih od njih prije toga kolale u privatnim krugovima, a uopšte se drži da su pretežno napisani 1590-ih u svrhu privatnih deklamacija u prigodne svrhe. Do danas se vode velike rasprave o poretku pjesama i stepenu autobiografske involviranosti u njima. Prvih 126 od 154 soneta upućeni su nekom mladom muškarcu čiji je identitet ostao zagonetan poznavateljima Šekspirovog djela. Izdavač Tomas Torp (oko 1569-1625?) napisao je uvodnu posvetu u kojoj tvrdi da je izvjesna osoba s inicijalima W. H. nadahnula sonetni opus. Neki su mislili da se tu krije Henri Rotsli, treći Erl od Soutemptona kojem je Šekspir posvetio prve dvije poeme; ili možda Viljem Herbert, treći Erl od Pembroka, koji je imao neznatne veze sa Šekspirom. Lik crne žene kojoj se obraća u sonetima 127-152, također je bio predmetom mnogih nagađanja i teorija, ali bez pravih dokaza i razrješenja, dok neki smatraju da se ovaj karakter odnosi na alegoriju i metaforu, a ne na stvarnu osobu. Posljednja dva soneta su slikovite obrade pisani u anakreontinskom metru po uzoru na grčke epigrame posvećenih Kupidu, mladalačkoj požudi i hedonističkom uživanju u izrazitom carpe diem smislu. I autorstvo soneta je upitno za mnoge proučavatelje Šekspirovog lika i djela. Prvo pitanje koje se tu postavlja je zašto je sam autor dozvolio da se zbirka štampa bez njegovog znanja, revizije i odobrenja, kako navode neki istoričari. Razmatrala se i propozicija ko se krije iza niza inicijala, posebno u Torpovoj posveti, sa velikim izborom među pojedincima kojima su se te skraćenice pripisivale.
Ova poetska djela koja su došla do nas pokazuju da je autor iznimno baratao pjesničkom tehnikom, da je poznavao svu ostavštinu antičkog svijeta, književnost, istoriju, mitologiju, filozofiju, sociologiju, društvene odnose i način individualnog mišljenja, kao i da je bio izuzetno obdaren poetskom nadarenošću i kapitalnim talentom. Tu se ponovo neminovno postavlja pitanje da li je kao poseban fenomen Šekspir snagom svog stvaralačkog umjetničkog bitka enormno velike estetske, duhovne i umne sposobnosti bio u stanju ponuditi svijetu ovako kvalitativno obrađene teme i oblikovane pjesničke forme zasnovane i personifikovane na pukoj intuitivnoj genijalnosti, osobitoj snazi duha, intelekta, mašte i inventivnosti.
Sam pisac za života, iako cijenjen, priznat i poštovan, nije bio hvaljen kao izuzetan na način kako se tretira danas. Nekih vijek i po nakon smrti on je smatran tek jednim od plejade kasnorenesansnih dramatičara Elizabetanske i Jakobinske ere, bez nekih drastičnih ukazanja na njegov umjetnički i književni ekskluzivitet. Fransis Bomont (1584-1616) i Džon Flečer (1579-1625) su u zajedničkoj autorskoj kolaboraciji dominirali pozorištem nakon restauracije monarhije 1660. godine i padom republike Olivera Kromvela koja je u puritanskom maniru zabranila scenski život Engleske na skoro dvadeset godina (od 1642), dok su se ostali dramaturzi tek povremeno pojavljivali na pozornicama širom ostrva, sa ponekom iznimnom postavkom ili pominjanjem u nekom od zbornika, almanaha ili kao dio neke literarne ili istoriografske studije. U tom periodu nije zabilježeno ni jedno propitivanje autorstva Šekspirovih komada, kao ni njegovih poetskih djela. Pretpostavlja se, sa određenom sigurnošću, da je Šekspir kao koautor sarađivao sa Džonom Flečerom, njegovim nasljednikom u “King’s Manu” na tri ili četiri posljednje drame koje je napisao i to na komadima Henri VIII, Dva plemenita rođaka i Cardenio (izgubljena), kao i sa Džordžom Pilom (1556-1596) sa kojim je, navodno, zajednički radio na drami Tit Andronik; i to su jedini slučajevi paralelnog autorstva koji se smatraju relativno autentičnim. Pominjalo se ime dramatičara i pamfletiste Džordža Vilkinsa (oko 1576-1618) kao koautora drame Periklo, sa postavljenom pretpostavkom da je Vilkins sam napisao ovu dramu (ili njena prva dva čina), a Šekspir ju je samo obradio i dopunio, ili obrnuto, s obzirom da se ova romanca smatra jednom od inferiornijih Šekspirovih dramskih komada sa određenim slabostima, manjkavostima i nedostacima koji se ne javljaju u drugim njegovim djelima. Posebno je interesantan slučaj oko drame Sir Tomas Mor za koju se smatra da su je napisali Entoni Mandej (oko 1560-1633) i Henri Četl (oko 1564-1606?) i koja je prošla kroz niz revizija i preinaka do svog konačnog oblika. Sačuvani rukopis je intrigantan i po tome što se tri stranice sa određenom sigurnošću smatraju prepisom samog Viljema Šekspira, što bi, ako se definitivno ispostavi kao istina, bio veliki argument u korist pobornika njegovog autorstva, pismenosti i obrazovanja. Koliki je stepen njegove autorske involviranosti i na kojim dijelovima drame je radio ostaje predmet jezikoslovnih rasprava i književno-leksičkog interpretiranja. Posljednjih godina pojedini istoričari i leksikografi istorijsku dramu Edvard III dodaju Šekspirovom kanonu uz napomenu da je upravo on pisac oko 40 % komada dok se ostatak drame pripisuje dramaturgu Tomasu Kidu (1558-1594). Zanimljiva je premisa po kojoj je Kid autor (izgubljene) drame o danskom princu Hamletu za koju postoje određeni podaci da je uprizorena oko 1587. godine u Londonu u “The Burbages Shoreditch Playhouse” kako je u jednoj bilješci ostavio svjedočenje doktor i književnik Tomas Lođ (oko 1558-1625). Da li je ovaj komad (koji stručnjaci nazivaju Ur-Hamlet po njemačkom prefiksu Ur koji znači primordijalan, prvobitni ili praiskonski) nastao prije ili poslije Šekspirovog Hamleta teško je utvrditi zbog neadekvatnosti hronologije i nepotpunih istorijskih izvora.
Tek devetnaesti vijek počinje da propituje dotadašnje normative i dogmatska shvatanja povodom autorstva određenih djela poput Ilijade i Odiseje, Biblije, kao i nekih drugih teoloških načela, filozofskih postulata, istorijskih stavova i naučnih teorija. Tako 1853. godine američka književnica Delaja Bejkon (1811-1859) u djelu The Philosophy of the Plays of Shakspere Unfolded iz 1857. godine počinje da postavlja konkretno pitanje Šekspirovog autorstva, smatrajući neuvjerljivom tvrdnju kako su njegove drame i poezija nastali u čisto komercijalne svrhe i za prosti gledalački puk, aludirajući da je njegovo ukupno književno djelo napisano kao bliska saradnja grupe nezadovoljnih političara i antimonarhista, pisaca, avanturista, filozofa i erudita, među koje ubraja Frensisa Bejkona, Voltera Rajlija, Edmunda Spensera, Tomasa Sakvila i druge, koji su imali namjeru da na taj način ezopovski provuku određene ideje, načela i principe kroz društvenu scenu tadašnje Engleske, ne želeći da javnim istupima i suprotstavljanjem vladajućem političkom sloju kompromituju svoja imena i svoje položaje, s obzirom da se u elizabetanskom društvenom poretku podrazumijevalo da se plemići i dvorjani ne smiju spuštati na nivo prostih pozorišnih zabavljača. Ova postavka, nazvana Grupna teorija, dodatno je obrađena u disertaciji The Seven Shakespeares (1931) ekonomiste i društvenog reformatora Gilberta Slejtera (1864-1938) u kojoj je Šekspirovo autorstvo raspodijelio na sedam različitih književnika – Frensisa Bejkona, Edvarda de Vera, Voltera Rajlija, Viljema Stenlija, Kristofera Marloa, Meri Sidni (grofica od Pembroka) i Rodžera Manersa kao kolektivne autore opusa koji se pripisuje Šekspiru. Početkom 1960-tih predložena je nova teza o tzv. Oksfordskom sindikatu koji su činili Viljem Herbert, Edvard de Ver, Frensis Bejkon, Rodžer Maners i Meri Sidni, dok su Kristofer Marlou, Robert Grin i Tomas Neš naknadno uvršteni na ovu listu. Neke varijante ove teorije uključuju i Viljema Šekspira kao menadžera, posrednika, povjerenika, sekretara, “čovjeka iz sjene” koji je upravljao administrativnim poslovima ovog društva, pa čak i kao potpisnika dramskih i poetskih djela napisanih od strane ove grupe autora koji su iz određenih razloga i usljed okolnosti željeli da zadrže anonimnost.
Negdje u isto vrijeme pokreće se intrigantna tzv. Bejkonska teorija po kojoj je upravo ranije pomenuti Frensis Bejkon istinski autor drama, soneta i poema pripisanih Šekspiru. Ovo prijeporno i kontraverzno gledište se zasniva na poredbi Bejkonovih filozofskih teza i određenih stajališta u Šekspirovim dramama za koje neki smatraju da su istovjetni. Posao u pozorištu je u elizabetansko vrijeme smatran skaradnim i sramotnim za dvorjane i ljude na visokim državnim položajima na kojima se nalazio i Bejkon, pa u želji da ne ugrozi egzistenciju i karijeru, ali sa impulsom da se literarno izjasni, odlučio je da iskoristi ime glumca iz Stratforda u svrhu prikazivanja i objavljivanja djela koje je napisao, prikrivajući svoj identitet. Bejkonovci, na primjer, smatraju, između ostalog, da se u Šekspirovim djelima nalaze neke eksplicitne naučne reference, poput krvne cirkulacije koja je opisana u Koriolanu, poznata Bejkonu, ali javno objavljena tek nakon Šekspirove smrti. Protivnici ovih koncepcija naglašavaju bitne razlike kako u rječniku, tako i u stilu i leksičkom izrazu Bejkonovih sačuvanih i potpisanih spisa i Šekspirovih dijaloga i poetskih ekspresija, smatrajući da su ove teze isforsirane, iznuđene i nametnute od strane određenih krugova u čisto senzacionalističke i populističke svrhe, ukazujući na činjenicu da Bejkon iza sebe nije ostavio konkretnijih književnih integriteta po kojima bi se mogla napraviti kvalitativna komparacija, bez obzira što mnogi teoretičari ukazuju na poetski izraz u Bejkonovim proznim djelima, čak i u nekim naučnim radovima koje je ostavio. Bejkonska teorija je suvereno vladala nekoliko decenija u svrhu alternativnog promatranja Šekspirovog autorstva dok je nisu zamijenili srodni koncepti sa novim imenima u izboru i opredjeljenju.
Stilske razlike u dramama Viljema Šekspira su nešto što je vijekovima privlačilo pažnju istraživača. Današnje stilometrijske studije se koriste informatičkom naukom kako bi uporedili jedan pisani predložak sa tekstovima drugih književnika. Ispitivanja pod nazivom “Claremont Shakespeare Clinic” pokrenuta prvi put 1987. pa sve do posljednje 2010. godine u kojoj su komparirane Šekspirove stilističko-leksičke navike i pisani običaji sa radovima 37 dramatičara Elizabetanske ere pokazuju trajnu konzistentnost, repetativnu shematiziranost, prikladne profilne obrasce, stabilnu formu i strukturni sklop koji ukazuju da je upravo jedna osoba sa svim svojim individualnim osobinama autor pobrojanih komada u odnosu na dramatičare sa kojima je bio sravnjivan i koji su tako eliminisani kao mogući nositelji autorske reference. Šekspirova kasnija djela su po poetskom prosedeu i umjetničkom stvaralačkom postupku bliža Jakobinskoj eri nego Elizabetanskoj, što nam govori da je pisac pratio trendove i manire u izražavanju i ekspresiji. Pored toga, kada je njegova pozorišna skupina preuzela “Blackfriars Theatre” 1608. godine komadi su pisani tako da se radnje i postavke prilagode maloj komornoj sceni tog pozorišta sa dosta muzike, plesa i uopšte dramske radnje, kao i sa specifično i racionalno podijeljenim činovima kako bi se svijeće potrebne za osvijetljavanje prostora mogle adekvatno zamijeniti. Psiholog Dean Keith Simonton (rođ. 1948) smatra da Šekspirova dramska hronologija odražava grubi neujednačeni red, te da, u uporedbi sa drugim velikim književnicima i dramaturzima, njegovi komadi pokazuju postepen stilistički razvoj, gradacijsko nijansiranje, dosljedno i principijelno usavršavanje. Simontonova studija iz 2004. godine ispituje korelacije između tematskih sadržaja Šekspirovih djela i političkog momenta i konteksta u kojem su bile pisane. Međutim, s obzirom na fragmente preživjelih činjenica teško je definitivno odrediti hronološki niz tako dalekog istorijskog fenomena. Datumi dramskih izvedbi često su kontradiktorni i u mnogim slučajevim prvo zabilježeno izvođenje nije i premijerno, s obzirom da u to doba nisu vođene egzaktne arhivske evidencije. Tako, na primjer, prva praizvedba Romea i Julije je dokumentovana 1662. godine, mada se sa sigurnošću zna da je komad izvođen još za Šekspirovog života. Slično tome, datumi izdavanja publikacija su često neupotrebljivi u hronološke svrhe, posebno ako uzmemo u obzir da je bar polovina njegovih drama štampana tek sedam godina nakon pjesnikove smrti, tako da su mnogi datumi čisto spekulativni i ne mogu biti konkretno determinirani. Tako dolazimo do matične hronologije i alternativne hronologije, diferentnih po pogledima i periodno-analitičkim shvatanjima. Pobornici prve teorije smatraju da je moguće pratiti tok Šekspirovih drama nizom posrednih dokaza, poput praćenja izvođenja njegovih drama kroz zapise (pisma, dokumenti, štampa, kvalitet papira i mastila, pominjanje Šekspira u pjesmama ili književnim djelima drugih autora) i ostalih svjedočenja savremenika ili kroz neke druge zvanične dokumente, arhivske ili javne bilješke i neposrednih činjenica kao što je dubinsko proučavanje stila i izraza njegovih rukopisa, analogija sa nekim savremenim dešavanjima koja su zabilježena u hronikama, dramskim kontekstom, kao i literarno-pozorišnim miljeom i ambijentom onog doba. Zagovornici druge alternativne teorije smatraju da je plemić i dvorjanin Edvard de Ver (1550-1604) sedamnaesti Erl od Oksforda pravi autor drama koje se pripisuju Šekspiru i po njemu je i prozvana tzv. Oksfordska teorija Šekspirskog autorstva, prilično popularna nakon 1920. godine. Oksfordijanci odbacuju postulate matične hronologije, kao i istoriografske činjenice u svrhu dokazivanja autorstva, već se oslanjaju na elemente teorije zavjere, uvjereni u falsifikat i krivokletstvo u tvrdnjama da je Viljem Šekspir pisac svojih drama, soneta i poema. Obrazloženje proizilazi iz tzv. argumenta iz tišine (lat. Argumentum e silentio) koji predstavlja logičku grešku, posebno u istorijsko-periodnom poimanju, koja nastaje kada se zaključak bazira na stavu da se sagovornik i strana u raspravi ne oglašava, odbijajući da učestvuje u diskusiji i polemici zbog mogućnosti sukoba ili straha pred nastupom ili jednostavno kao stvar izbora. Zastupnici ove teorije često navode korelacije i analogije između okolnosti Oksfordova života i tematike u Šekspirovim djelima, kao i paralelna vizuelna opažanja stiha, idioma, stila, metra, ritma, uključujući i Oksfordovu sačuvanu poeziju i prepisku u poredbi sa Šekspirovim opusom. Postoje i zapisi koji iznose podatak da je de Verov dvorski nadimak bio Spear-Shaker, kako zbog njegovih borilačkih vještina na viteškim turnirima, tako i zbog slike lava sa vitlajućim kopljem na porodičnom grbu. Oksfordijanci smatraju da je Edvard de Ver (za kojeg se sa sigurnošću zna da je bio jedan od najobrazovanijih ljudi svog doba i u čijoj familiji se moglo naći veliki broj pisaca, intelektualaca, istoričara i drugih visokoobrazovanih pojedinaca) najznačajniji pseudonimni autor Elizabetanske epohe, pri čemu je Šekspir poslužio kao ono što bismo danas nazvali “Ghostwriter” ili “pisac iz sjene” pravom autoru – de Veru koji iz nekih razloga nije želio biti potpisnik svojih literarnih djela. Činjenicu da je nakon de Verove smrti 1604. godine napisano otprilike dvanaest drama pripisanih Šekspiru anti-Stratfordovci ne smatraju relevantnom, ukazujući na neadekvatnost i nepotpunost hronologije, na nedostatak jasnih dokaza i na vjerovanje zasnovano na uporednim stilsko-leksičkim i versifikacijskim analizama da je znatan broj kasnijih drama napisan u mnogostrukoj kolaboraciji (negdje od dva do pet ili više koautora) što se može objasniti detaljnom tekstualnom evaluacijom koja jasno ukazuje na reviziju i višestruko autorstvo. Šekspirolog Džon Tomas Luni (1870-1944) u svojoj studijskoj raspravi Shakespeare Identified in Edward de Vere, 17th Earl of Oxford iz 1920. godine nedvojbeno ukazuje da je de Ver morao biti jedini autor komada i pjesama koji se pripisuju Šekspiru akcentirajući, između ostalog, lične idiome, analognost, podudarnost, srodnost i istovijetnost jezika i stila djela koji se pripisuju de Veru i onih koji se smatraju Šekspirovim. Luni naglašava da je autor drama i soneta morao izvrsno (daleko od stratfordske oskudnosti i edukativne priučenosti) poznavati latinski, grčki, italijanski i francuski jezik, osnove pravosuđa i legislative, terminologiju, klasičnu i savremenu elizabetansko-jakobinsku književnost, istorijske hronike, geografiju, zatim da je morao biti nositelj iscrpnog osobnog iskustva sa podrobnim i opsežnim poznavanjem dvorskog života i plemićkih običaja, te da je morao biti globalni putnik koji je putovao po određenim zemljama kako na britanskim ostrvima, tako i po Evropi, s obzirom da se u nekim dramama opisuju topografski detalji i pojedinosti poput ulica i trgova pojednih gradova, dvoraca i zamkova, predjela i krajolika. Shodno tome Luni upravo u de Veru nalazi adekvatnu personu i prikladnu subjektivnu podlogu koja odražava, utjelovljuje i personifikuje sve minuciozne postulate i generalne literarne postavke neophodne da se ispjevaju sabrana djela koja su ostala pod Šekspirovim imenom. On čak smatra da su likovi Hamleta i Bertrama (iz drame Sve je dobro što se dobro svrši) zapravo de Verovi autoportreti, a neki događaji i dešavanja iz komada reflektuju finese i podrobnosti iz de Verovog privatnog života, dok drame koje su napisane nakon njegove smrti su nastale na osnovu njegovih skica i nacrta koje su naknadno na temelju tematike i fabule oblikovali i dovršili jedan ili više drugih autora, objašnjavajući tako idiosinkretičke posebnosti i fonološko-fonetske akcente u kasnijim Šekspirovim komadima.
Kristofer Marlou je još jedan od ozbiljnijih kandidata za autorstvo Šekspirovih djela. Mnogi književni teoretičari se slažu da su se Šekspir i Marlou lično poznavali, te da je upravo Marlou, kao ni jedan drugi dramatičar i pjesnik, znatno uticao na Šekspirov poetski izraz. Anonimni autor u The Monthly Review, or Literary Journal iz 1819. godine aludira da je Šekspiovo ime tek pseudonim Kristofera Marloa, sugerišući kako se stilski, verbalno i tekstualno opus Šekspira i opus Marloa treba promatrati kao jedan. Tako Marlovska teorija pokušava postaviti temelje tvrdnji da je njegova misteriozna smrt 1593. godine iscenirana, te da je ostatak života proživio anonimno, pod drugim identitetom, služeći se Šekspirovim imenom u konspiratorne svrhe, objavljujući drame i poeziju pod imenom izvjesnog glumca iz Stratforda. Pored toga, godinama nakon njegove navodne smrti pojavljivali su se izvještaji po kojima su se pojedinci pojavljivali po Engleskoj i Evropi noseći to isto ime, kao i osobe koje su izgledale prilično slično Marlou i koje su mnogi prijavljivali naknadno, što ide u prilog teoriji o fabrikaciji njegove smrti. Marlou je sa svojim literarnim djelima bio znatno prisutniji na londonskoj pozorišnoj i književnoj sceni, mnogo prije Šekspira, čije je djelo poema Venera i Adonis štampano (bez navođenja imena autora) samo trinaest dana nakon smrti Marloa. Naglašava se stilska i leksička bliskost dvojice pisaca, kao i upotreba skrivenih šifriranih poruka kojima se, po kazivanju nekih teoretičara, Marlou obilato služio, a koje možemo primjetiti i u Šekspirovoj poeziji.
Viljem Stenli (1561-1642) šesti Erl od Derbija, plemić i političar, je još jedan za kojeg se prigodno pretpostavlja da bi mogao imati nešto sa Šekspirovim opusom, posebno kada je u pitanju pisanje komedija poput Sna ljetnje noći i Izgubljeni ljubavni trud za koje se tvrdi da je na njima Stenli sarađivao barem kao savjetnik, pisac i koautor. Stenli je za života mnogo putovao kontinentalnom Evropom (nešto što Šekspir nikad nije poduzeo, iako je opisivao gradove, zemlje i predjele koje nikad nije posjetio), tako da mnogi povezuju detalje iz pojedinih komada sa striktnim pojedinostima koje je, po tom shvatanju, mogao napisati i u svoja djela inkorporirati samo neko ko je iz prve ruke posjetio te krajeve i oblasti. Povlače se mnoge paralele i sličnosti između biografskih detalja Stenlijevih sa pojedinostima i likovima iz Šekspirovih drama, kao i drugi argumenti i špekulacije sa manje ili više vjerodostojnosti u tvrdnjama i stavovima. Teškoće u prihvatanju ove teorije ogledaju se u činjenici da Stenli iza sebe nije ostavio gotovo nikakav književni opus koji bi se po potrebi uporedio sa poetikom nekog drugog autora, već se sve svodi na približne i samovoljne varijable, analogije, poredbe, sličnosti, kao i prikladnu paušalnu saglasnost svih elemenata koji okružuju ovu predmetnu raspravu.
Pored ovih, danas je na spisku mogućih autora više od osamdeset imena. Pisac Daniel Defo, moreplovac i pustolov Frensis Drejk, kraljica Elizabeta I, kralj Edvard VI, Viljem Hastings (navodni sin kraljice Elizabete I), Šekspirova supruga An Hatavej, književnik Ben Džonson, Društvo Jezuita (kao kolektivni autor), političar i filozof Sir Tomas Mor, dramatičar Entoni Mandej, španski književnik Miguel de Servantes, antikvar Henri Ferers, irski pobunjenik Viljem Nadžent, An Vatali (Šekspirova navodna vjerenica prije An Hatavej), kardinal Tomas Vulsi, diplomata Henri Voton, arapski učenjak Šeik Zubair… su samo neki od podesnih osoba na dugoj listi za koje se u nekim krugovima smatra da bi mogli biti prikladni autorski kandidati Šekspirovog literarnog opusa.
Dakle, bez obzira što je autorstvo Viljema Šekspira iz Stratforda neupitno za veliku većinu književnih istoričara, teoretičara, kritičara, anglista, komparativista, kulturnih entuzijasta i odanih ljubitelja pisane riječi, relativno mala, ali prisutna i uticajna grupa pojedinaca, među njima osobe od književne struke, kao i niz istaknutih javnih ličnosti, korjenito dovodi u pitanje to isto autorstvo. Njihov pokret za revizionističkim pristupom ovog problema pripadnosti je legitimno polje akademskog djelovanja u svrhu dokazivanja alternativnih pretpostavki, nekonvencionalnih i originalnih, ali opravdanih i vjerodostojnih u institucionalnom promatranju i naučnoj obradi, bez obzira što će, s ove vremenske distance i u nedostatku čvrstih i egzaktnih dokaza neophodnih za potvrdu bilo kakve naučne doktrine, biti teško valorizovati teorije i postavke koje zastupaju.
