Miloš D. Đurić: Mapiranje sveta Anglo-američkih studija na raskršću vekova
(Aleksandra Nikčević-Batrićević and Marija Krivokapić (eds.), Mapping the World of Anglo-American Studies at the Turn of the Century, Newcastle upon Tyne, Cambridge Scholars Publishing, 2015, 294.)
OPŠTI PRIKAZ KNJIGE
Ova knjiga, inspirativnog naslova, sastoji se od dvadeset poglavlja, deo je šireg interdisciplinarnog polja anglo-američkih studija, ili preciznije anglo-američke kulture, jezika i književnosti, a istražuje različite aspekte koje se manifestuju u ovoj vrsti interdisciplinarnog mapiranja u oblasti anglističke nauke o jeziku, anglo-američke nauke o književnosti, ali i metodike nastave engleskog jezika i književnosti. Naglašavajući da ova knjiga ponovno posećuje najvažnije aspekte anglo-američkih studija sa kojima se suočavamo na početku XXI veka, a ne prenebregavajući istraživački, kao ni nastavni proces, priređivačice ove knjige, Aleksandra Nikčević-Batrićević i Marija Krivokapić ističu značaj engleskog jezika, kao svojevrsnog lingua franca, koji ne samo da je stekao poseban status u okviru obrazovane populacije i intelektualne elite, koja ga je konstantno menjala, već je u međuvremenu nastala i posebna kultura koja generiše ovaj međunarodni engleski jezik koji se nametnuo kako u lingvističkom, tako i u književnom diskursu. Onda nije iznenađujuće što se ovako kompleksnoj problematici mora prići iz jedne multidisciplinarne perspektive, kako bi se makar pokušao mapirati jedan sitan deo anglo-američkih studija jezika i književnosti, koji je samo delić mozaika jedne mnogo šire slike na horizontu anglističkih studija. Predmet i teme anglo-američkih studija nikako ne bi smeli ostati samo u domenu geografskog i političkog regiona u kojima je anglo-američka kultura dominantna, već ih je potrebno povezati i sa ostalim kulturama, naročito na univerzitetima na kojima se izučava anglo-američka kultura. Priređivačice su se opredelile da objedine radove koji bi obradili relevantnu problematiku kroz prizmu vodećih kulturnih, književnih, lingvističkih i akademskih dostignuća, ali su se potrudile i da izvrše poređenje i sa manjim, udaljenijim ili čak i marginalizovanim poljima, kao što su to neke tradicionalno podređene studije, poput nativnih američkih ili feminističkih, a potom i udaljene kulture, kao što su albanska, crnogorska, kineska. Međutim, sklon sam da primetim kako priređivačice nikako nisu zapostavile kulturnu hibridizaciju, uključivši, na primer, između ostalog, rad koji se posebno bavi položajem španskih studenata i izazovima sa kojima se potonji suočavaju na američkim univerzitetima. Knjiga je namenjena širokom auditorijumu profesionalnih teoretičara književnosti, književnih kritičara, teorijskih i primenjenih lingvista, glotodidaktičara, metodičara nastave engleskog jezika i književnosti i ostalih jezikoznalaca, ali i zainteresovanim pojedincima, kao i akademskim učenjacima čije teorijske i praktične aspiracije nisu samo rukovođene zadobijanjem uvida u uske anglo-američke teme iz oblasti književnosti i jezika, već su zainteresovani i da sagledaju različita tkanja u koja se mapiraju najraznovrsnije teme iz oblasti anglo-američkih studija.
Upravo takva jedna izuzetna pozicija ove interdisciplinarne knjige čini da je posmatramo i analiziramo u koordinatama njene sasvim osobite kulturne misije i odgovornosti, kojih su očigledno i same priređivačice bile duboko svesne. Moglo bi se čak reći da su Nikčević-Batrićević i Krivokapić ovu izuzetnu knjigu lišile tipično šablonskih karakteristika (kakvima inače obiluju knjige ovog tipa i profila) i to u preporučljivo velikoj meri, nastojeći da pruže što pregledniji i koherentniji sistematski pogled na interdisciplinarno mapiranje sveta anglo-američkih studija.
KRATAK PREGLED
Knjiga započinje predgovorom (str. ix-xviii), koji, na sažet i jezgrovit način, pruža osnovne i neophodne podatke pomoću kojih priređivačice daju fine obrise trajektorija potencijalnog mapiranja diskursa koji se bavi anglo-američkim temama iz oblasti jezika i književnosti, a zatim, obezbeđuju nacrt trenutnog stanja u ovoj oblasti, uključujući najraznovrsnije probleme sa kojima su se susrele prilikom ovako zahtevnog i hvale vrednog zadatka, kao što je prikupljanje i priređivanje relevantnih radova za ovu knjigu, a potom, ukratko iznose svoje ciljeve i metodologiju koja se primenjivala prilikom objedinjavanja ovih visokonadahnutih eseja. Knjiga se završava bio-bibliografskim podacima autorki i autora priloga (str. 279-287) i predmetnim indeksom (str. 289-294). Ostatak knjige podeljen je u dva dela.
PRVI DEO: STUDIJE IZ OBLASTI
ANGLO-AMERIČKE KNJIŽEVNOSTI
I KULTURE
Ovaj deo sadrži trinaest poglavlja. Prvo poglavlje (str. 3-20) posvećeno je čitanju, odnosno, interpretaciji stvaralaštva Ričarda Pauersa, a dolazi iz pera Stipe Grgasa, profesora sa Sveučilišta u Zagrebu. Ovaj autor polazi od konstatacije da se biografi razlikuju od romanopisaca, a potom dodaje da na istorijskim spojevima vredi odmeriti šta se danas čini u okviru književnih studija u anglofonom svetu, u kome se, prema tvrdnjama ovog autora, neproporcionalno doprinelo inflaciji eklektičkog pristupa bez presedana u okviru ovako profilisanih proučavanja. Citirajući relevantne autore, koji ukazuju na porast kritičkih studija o pojedinim piscima, ili pak na porast ogromnog broja studija o jednom jedinom delu (npr. pominje pet hiljada studija o Hermanu Melvilu od 1960. godine do današnjih dana), autor posvećuje posebnu pažnju fenomenima koji se mogu podvesti pod širu kategoriju „raskršća vekova“. Grgas uzima u obzir entitet koji se nazivao Jugoslavija i umesno iznosi svoje komentare potkrepljujući ih primerima iz vlastitog istraživanja. Drugo poglavlje (str. 21-47) bavi se književnim diskursom iz jedne drugačije perspektive. Miloš D. Đurić analizira Toril Moino čitanje stvaralaštva Simon de Bovoar. U prvom delu rada, autor se bavi identifikovanjem rada Toril Moi u kontekstu književne kritike. Osvrće se na filozofsko čitanje Simon de Bovoar koje predlaže Toril Moi, a zatim opisuje međuodnos koji Moi uspostavlja između filozofije i književnosti. Pored toga, u ovom poglavlju knjige, Miloš D. Đurić bavi se hermeneutikom podozrenja, a pruža i koncizni opis pomeranja od margine do središta. Osmi deo ovog poglavlja je više empirijski prema svojoj orijentaciji, zato što Đurić potvrđuje hipotezu Toril Moi o nemogućnosti uspostavljanja binarnih relacija u ovom tumačenju, i to na osnovu analize retoričkih relacija u teorijskim okvirima računarske lingvistike, što sve potkrepljuje primerima ekscerpiranim iz korpusa koji čini roman Gošća. Nadovezujući se na računarsku analizu ovog romana de Bovoar, Đurić pokazuje, prema Moinom čitanju ovog romana, da kretanjem prema samom središtu susrećemo Apsolutnu Drugost, odnosno preciznije, Apsolutnu Drugu, što zapravo predstavlja – fenomenologiju na delu. Konačno, u zaključnim napomenama Đurić pruža kratak sažetak svog empirijskog istraživanja i povezuje ga sa Moinim čitanjem Bovoarinog dela i sa ulaskom u Apsolutnu Drugu. U trećem poglavlju (str. 49-63), Žanin Balgoder posvećuje svoju pažnju vizijama nativnih Amerikanaca u svetlu dva umetnička izraza. Posebno se bavi vajarom iz plemena Apača – Alanom Hauzerom, ali i opusom njegovog sina, Boba Hauzua. Četvrto poglavlje (str. 65-73) obrađuje univerzalni i vanremenski svet Šekspirovog dela na jedan inovativan, svež i nadasve originalan način. Esmeralda Subaši, autorka ovog priloga, najpre nas upoznaje sa statističkim podacima o aktuelnosti i izvođenju Šekspirovih drama u pozorištima širom sveta, a onda objašnjava razloge koji se kriju iza toga. Posebnu pažnju ove istraživačice zaokuplja žena i pitanje žene, i to u kontekstu elizabetanskog društva. Subaši konstatuje da je pitanje žene uslovljeno društveno-istorijskim kontekstom, pa, samim tim, ni Šekspirove junakinje ne odolevaju vremenu u kome su nastale. Drugi tematski blok njenog rada posvećen je temi homoseksualnosti. U zaključnom delu ona ističe da izvesni autori, koji su pretežno zastupnici multikulturalnosti, smatraju kako Šekspir i ostali zapadni autori ne treba da budu zastupljeni u obrazovnim sistemima. Koleginica Subaši se odlučno, argumentovano i na sofisticiran način protivi ovakvom neargumentovanom stavu i naglašava da je Šekspir univerzalan, relevantan i moderan. Ističem da je autorka došla do svog zaključka empirijskim putem, a potkrepila ga je mnogobrojim primerima i komparativnim analizama, dok autori-multikulturalisti, koji se protive Šekspiru i zapadnim autorima, svoje zaključke donose potpuno impresionistički, bez valjano sprovedenog istraživanja i na osnovu nekih potpuno proizvoljnih datosti. Onda, svakako, ne treba da iznenadi da prednost prilikom evaluacije dajemo koleginici Subaši koja je argumentovano iznela sve svoje tvrdnje. Peto poglavlje (str. 75-84) donosi jednu moguću interpretaciju Mletačkog trgovca i Ravnom merom. Šesto poglavlje (str. 85-95) bavi se redukcionizmom u Beketovim dramskim komadima. Loran Gami navodi detaljnu analizu termina „redukcionizam“, najpre u kontekstu prirodnih nauka, a zatim i drugim naučnim oblastima. U svojoj lepo osmišljenoj književnoj analizi ovaj termin dalje raščlanjuje na fine nijanse u diskursu društvenih nauka, a koje naziva: „minimalizam“, „umanjivanje“ i „kondenzovanje“. Beketovi komadi posmatraju se kao zagonetke kojima nedostaju mnogi sastavni delovi. Pored toga, iznosi se konstatacija da su Beketovi komadi minimalistički, a njegovi umetnički postupci teže redukciji, odnosno, ka smanjivanju svakog elementa dramske konstrukcije. U sedmom poglavlju (str. 97-106), Armela Panajoti bavi se poezijom iz perioda Prvog svetskog rata, a posebno temama idealizma i radikalizma. Ona analizira poeziju Vilfreda Ovena i Ruperta Bruka. Panajoti naglašava da se poezija Prvog svetskog rata inicijalno razvila iz konvencija romantičarske tradicije koju su ova dva pesnika poznavala, a njihovo ratno iskustvo obezbedilo je sirovi materijal za ovu vrstu poezije do te mere da je učinilo da preispitaju svoje stavove prema ratu i radikalizuju formu i sadržaj ratne poezije. Na dalje, autorka ovog poglavlja posebno naglašava da se poezija i proza Prvog svetskog rata može posmatrati kao proizvod borbe između modernističkih i tradicionalnih, odnosno konzervativnih pristupa poeziji. Važan element koji objašnjava ovaj sukob jeste transformacija predstavljanja domovine. Pored toga, prisutna je i metafora puste zemlje, koja nije isključivo ratna metafora, već pre označava metaforu modernog sveta koji se susreće sa kulturnim i književnim pojavama koje su usledile nakon rata, a tu se posebno misli na Eliotovu Pustu zemlju i Beketovog Godoa. Osmo poglavlje (str. 107-121) fokusira se na potragu En Sekston za ženskim pisanjem, tj. konceptom écriture féminine u kome se ženski identitet posmatra kroz jednu moguću interdisciplinarnu prizmu. Autori poglavlja, profesorka Aleksandra Nikčević-Batrićević, Miloš D. Đurić i Marija Krivokapić, pod svoju istraživačku lupu stavili su poetske korpuse koje su podrobno analizirali. Autori daju pregled literature koja se bavi ovim pitanjem, ili makar nekim segmentom pitanja koje oni obrađuju, a zatim su i sami potkrepili svoja tvrđenja citatima iz korpusa koji su pažljivo analizirali. Autori nisu hteli da postave jednosmernu analizu zasnovanu na rekonstrukciji, već su razmotrili moguću dekonstrukciju, kao i revizije koje su pokrenule feminističke teoretičarke i feminističke kritičarke. Pored toga, autori predlažu da se poezija En Sekston može posmatrati kao prostor koji priznaje raznovrsnost interpretacija i mesto dodatnog ili suvišnog značenja, prostor u kome su tekstovi i njihovo čitanje otvoreni mnogostrukim interpretacijama. U devetom poglavlju (str. 123-138), Bavijola Šatro navodi rezultate svoje komparativne analize američke savremene književnosti i albanske kulture, posebno se osvrćući na poeziju dve pesnikinje: Kejti Song i Ljuljete Lješanaku. Desto poglavlje (str. 139-152) dolazi iz pera Svetlane Kalezić-Radonjić, a bavi se poetskom slikom kao komunikacijskim posrednikom u poeziji Šimusa Hinija. Neotranscendentalizmom pod uticajem evropske modernističke književnosti i američke književne tradicije bavi se Elonora Hodaj u jedanestom poglavlju (str. 153-160), a istraživačku pažnju usmerava na Sola Beloua. Dvanaesto poglavlje (str. 161-174) usredsređeno je na moć naracije, subverziju istorije i tradicije, u kome se autorka Sanja Čukić bavi snažnom naracijom Maksin Hong Kingston. Prvi deo knjige završava se trinaestim poglavljem (str. 175-181) u kome Sabina Osmanović analizira motiv starosti i krize značenja u prozi Filipa Rota. Ovim je zaokružena celina prvog dela knjige, u kojoj su autorke i autori mapirali najrazličitije diskursne sadržaje, učitavajući dekonstrukciju, rekonstrukciju i mogućnosti nove interpretacije anglo-američkih književnih tvorevina.
DRUGI DEO: STUDIJE IZ OBLASTI
ANGLO-AMERIČKE NAUKE O JEZIKU
Drugi deo knjige započinje četrnaestim poglavljem (str. 185-193) u kome Željka Babić osvetljava različite aspekte sajberpanka, konstatujući da je kraj konflikta između kultura i jezika predvidljiv, kao što je to obično slučaj kada se obrađuje rat između mašina i ljudi. Profesorka Babić bavi se morfološkim, sintaksičkim, semantičkim, pragmatičkim i diskursnim odlikama Neuromansera, navodeći rezultate svoje rafinirane analize na visoko stilizovanom engleskom jeziku. Njen rad nam osvetljava i istorijske aspekte razvoja pojedinih mehanizama tvorbe reči savremenog engleskog jezika. Željka Babić nam veoma originalno tumači različite aspekte diskursnog univerzuma ovog književnog proznog dela, ali provlači i jednu opštu nit kojom razjašnjava jezički univerzum morfoloških, sintaksičkih, semantičkih i tekstlingvističkih tendencija u savremenom engleskom jeziku. Petnaesto poglavlje (str. 195-203) posmatra prevođenje iz ugla umetničkog diskursa. Naime, profesorka Brankica Bojović ukazuje na važnost neverbalnog u umetničkoj komunikaciji koje se nameće poruci koja dolazi iz umetničkog diskursa. Brankica Bojović posebno ističe višeslojnu, složenu i simboličku estetsku komunikaciju, koja je manifestacija komunikativnog ponašanja kroz sistem tehnike slikanja. U šesnaestom poglavlju (str. 205-221), Bledar Toska lingvistički analizira jezičke aspekte debata koje su se održale tokom predsedničke kampanje 2012. godine između Obame i Romnija, naročito obraćajući pažnju na metadiskurs i metadiskursne funkcije. Toska se bavi i metaforama koje, u ovoj vrsti diskursa, prepoznaje kao novu viziju budućnosti. Ovaj autor je već osvedočeni poznavalac analize diskursa, tekstlingvistike, ali i stilistike, pa i nije začuđujuće što je ovako temeljno i detaljno analizirao govore ovih dvaju predsedničkih kandidata. Sedamnaesto poglavlje (str. 223-241) bavi se metodikom nastave engleskog jezika i književnosti. Preciznije, koristeći kvantitativnu i kvalitativnu analizu, profesorka Aleksandra Izgarjan i Diana Prodanović-Stankić pokušale su da utvrde u kojoj meri uticaj humorističkog sadržaja uzetog iz književnog diskursa može da poboljša performanse studenata na ispitnim testovima. One su primenile interdisciplinarni pristup, koristeći američku književnost kao korpus za oblikovanje nastavnog i ispitnog materijala. Osamnaesto poglavlje (str. 243-251) takođe pripada oblasti metodike nastave engleskog jezika i književnosti, u okviru koga Marija Mijušković mapira relevantnost i važnost metakognitivnih strategija u procesu čitanja, a u kontekstu usvajanja drugog jezika. Devetnaesto poglavlje (str. 253-262) posvećeno je žanru iz ugla pedagogije, a u fokusu se nalazi pisanje u okviru nastave stranog jezika. U ovom poglavlju, profesorka Violeta Stojičić i koleginica Radmila Bodrič primenjuju tekovine sistemske funkcionalne pedagogije u svom opsežnom istraživanju kojim su obuhvaćene specifične performanse. Ove performanse sagledavaju se u okviru eksperimenta koji sadrži veoma pažljivo odabrane ulazne podatke, koji su teorijski zasnovani, a empirijski provereni. Autorke posebno veruju da eksplicitno predočavanje žanrova u okviru kurseva engleskog kao stranog jezika može da pomogne studentima da napreduju u usvajanju raznovrsnih načina pisanog izražavanja kroz sistematski organizovane, konvencionalno strukturirane i kontekstualno uslovljene tekstove sa specifičnim komunikativnim funkcijama. Pored toga, one ističu da neprimereni oblik utiče na sadržaj u velikoj meri, pošto u rđavo strukturiranim tekstovima ne postoji kohezija, što, svakako, može ometati koherentnost, pa stoga, autori u specijalizovanim naučnim oblastima mogu da zapadnu u subjektivnost, pojednostavljivanje i površnost ukoliko se ne pridržavaju konvencionalnog strukturiranja karakterističnog za pisani žanr. U dvadesetom poglavlju (str. 263-277), Ana Sančez-Munjoz otkriva nove aspekte preklapanja i iznalaženja identiteta na materijalu hispano govornika američke varijante engleskog jezika. Ovim prilogom ujedno se i završava drugi tematski blok ove knjige.
EVALUACIJA
Prva očigledna vrednost ove knjige, posvećene mapiranju sveta anglo-američkih studija na raskršću vekova, nalazi se u jasnoj, konzistentnoj i brižljivo izvedenoj organizaciji autorske građe. Svako poglavlje započinje na jasno utvrđen način koji se preliva u individualno obojene diskursne nijanse autorke ili autora, a završava valjano konstruisanim zaključkom u okviru datog poglavlja. Tematski blokovi, odeljci i poglavlja u okviru njih klize glatko, prema unapred iznetom planu čije su nam trase u uvodnom delu predočile priređivačice ove knjige. Posebno treba istaći hvale vredan način na koji su priređivačice uspele da povežu bogato i raznovrsno obilje tema kojima su se autorke i autori priloga bavili, a što nikako nije lak zadatak, već je neizbežan sastojak ovako golemog i izuzetnog interdisciplinarnog poduhvata.
Upravo ova interdisciplinarna nit, koja prožima oba tematska bloka knjige, čini ovu knjigu odličnim izvorom bogatih i pažljivo odvojenih informacija iz oblasti anglo-američke nauke o književnosti, nauke o jeziku, ali i metodike nastave engleskog jezika i književnosti. Čitateljke i čitaoci koji imaju predznanje iz književnosti, književne kritike i teorije književnosti naći će posebno zanimljivim prvi tematski blok, u kome se nalaze i ponekad marginalizovane teme (poput nativne američke književnosti, ili pak feminističke književne kritike, ženskog pera itd). Drugi deo, pak, biće po ukusu čitateljki i čitalaca sa predzanjem iz oblasti nauke o jeziku, naročito onih koji su zainteresovani za morfologiju, sintaksu, semantiku, pragmatiku i diskurs analizu savremenog engleskog jezika. Svakako, prilozi iz metodike nastave engleskog jezika i književnosti originalno i empirijski utemeljno osvetljavaju pregršt problema sa kojima se stručnjaci za ovu oblast nauke o jeziku svakodnevno susreću, a koje uspešno rešavaju.
Argumentacija, koja se koristi u knjizi, jeste više nego ubedljiva, a dobro je potkrepljena originalnim primerima ekscerpiranim iz vlastitih istraživanja autorki i autora, što sve ukupno čini vrednost ove knjige visokom. Priređivačice ove knjige su još jednom pokazale da interdisciplinarna fuzija može biti ostvariva (a i ostvarena) samo kroz jednu rafiniranu tvorevinu u kojoj su sastavni elementi povezani kohezivnim vezama sačinjenim od niti pažljivo odabranih diskursnih praksi i tvorevina. Dalje proučavanje anglo-američkih studija i mapiranje ovako profilisanih proučavanja sveta anglo-američkog jezika i književnosti može se oplemeniti proširivanjem pitanja koja su ostala otvorena u pojedinim radovima, a ova knjiga, svakako, predstavlja odličnu polaznu tačku za buduća proučavanja mapiranja sveta u okviru anglo-američkih studija.
