Prevela: Sanja Todorović
Većina pitanja koja postavljamo u ime književne teorije svode se na teškoće u vezi s čitanjem. Jedna od polaznih tačaka, u pokušaju da se odgovori na takva pitanja, jeste uloga čitaoca. Bilo da proučavate književnost ili da ste kritičar književnosti, vi ste, prije svega, čitalac. Ako teorija književnosti osporava pretpostavke o iskustvu književnog, onda je, svakako, ispravno da teorija preispita ono što prirodno pripada književnosti, to jest, sam proces čitanja. Bez čitanja i čitalaca ne bi postojala ni književnost. Knjige koje se ne čitaju su samo ukrasi na polici, napravljeni od papira i mastila. Mogu se, isto tako, koristiti kao pritiskivač za hartiju ili potpora za vrata i sigurno je da se za njih ne može reći da čine književno.
Tekst dobija smisao tek kada se pročita, kada čitalac međusobno djeluje sa riječima na stranici i tako proizvede značenje. Ono što nazivamo čitanjem predstavlja aktivno učešće čitaoca u cilju ostvarivanja značenja onoga što je napisano. Tako je čitanje nešto u čemu čitalac ima svoju ulogu i nešto što se odvija u određenom vremenskom periodu. Samo onda kada čitalac zaista čita (aktivno učestvuje u stvaranju značenja) može se govoriti o postojanju teksta. Možete uočiti suptilnu razliku koju pravimo između termina “knjiga” ili “ono što je napisano” i termina “tekst”. Vi ste se već upoznali sa tom distinkcijom preko svog razumijevanja strukturalizma. “Tekst” je naziv koji se daje interakciji između čitaoca i napisanog a koja proizvodi značenje. Neki tekst predstavlja vremenski doživljaj čitanja koje ostvaruje značenje, iskustvo koje je specifično za svakog pojedinog čitaoca. Možemo, tako, govoriti o romanu Gordost i predrasuda ali roman postaje tekst tek onda kada se pročita.
U skladu sa tim, svaki čitalac će imati vlastite doživljaje nekog “teksta”. Ja mogu pročitatiGordost i predrasudu i zaključiti da se radi o duhovitoj satiri društvenih manira, 1 Martin MekKvilan (Martin Mekquillan) predaje na Kingston univerzitetu u Londonu, gdje obavlja i dužnost dekana. Vi možete pročitati Gordost i predrasudu i smatrati da se radi o reakcionarnoj propagandi koja podržava podređen položaj žena u društvu. Možemo oboje biti u pravu u vezi sa pročitanim (ili, možemo oboje griješiti u tom pogledu), ali su naši doživljaji istog teksta različiti. Doživljaj teksta ne sačinjava samo onaj sat vremena koji provedemo čitajući u biblioteci ili sa ekrana. Čitanje teksta je isto toliko kompleksno koliko i osoba koja ga čita. Značenje koje ćete vi kao čitalac stvoriti u pogledu nekog teksta je podložno uticaju svega onoga što vas kao osobu čini. Sâmo vrijeme provedeno čitajući jeste važno ali će vaš doživljaj čitanja biti obogaćen iskustvima koja unosite u taj trenutak čitanja.
Na primjer, način na koji ćete čitati zavisi od vašeg pola (često žene i muškarci čitaju na drugačiji način). To ne znači da žene čitaju u vrtu koristeći razglednicu koja im je posebno draga za obilježavanje stranice dok muškarci čitaju u toaletu, koristeći celofan od pojedenog sendviča za označavanje stranice. U stvari, to znači da će iskustva koja su vas izgradila kao osobu i koja su vas društveno uslovila u određenim kodovima muškog i/ili ženskog, uticati na način na koji reagujete na ono što je napisano. Kao pripadnica post Spice Girls generacije ranog dvadeset prvog vijeka, vi ćete možda doživjeti teškoće sestara Benet u Gordosti i predrasudi kao uznemiravajuće ako ne i kao potpuno strane. Međutim, čitalac iz Britanije 50- ih godina prošlog vijeka, koji je živio u mnogo strožijim društvenim konvencijama, može da doživi okolnosti u kojima se nalazila Elizabet Benet (uznemiravajuće) poznatim. Isto tako, čitalac koji pripada društvu potpuno drugačijih ideja o položaju žena može smatrati da je ovaj roman razuzdan i preslobodan.
Ne radi se prosto o tome da žene tumače pročitano na drugačiji način nego što to čine muškarci. Naravno, sve žene neće tumačiti pročitano na isti način. Prije bi se moglo reći da pozicije koje su na raspolaganju muškarcima i ženama kao čitaocima mogu da variraju u okviru istog tekstualnog iskustva. Nadalje, neki tekst može biti tako postavljen da nudi različite čitalačke pozicije muškarcu i ženi. Na primjer, savršeno je moguće da i čitalac i čitateljka dožive Gordost i predrasudu kao ideološku podršku patrijarhatu (ili kao društvenu satiru), ali sam tekst pruža različite pozicije muškarcima i ženama u pogledu zapleta i likova. Sjetimo se samo Darsi-manije koja je obuzela Britaniju poslije skorašnjeg prikazivanja Bibisijeve adaptacije romana. Ovaj tekst podstiče heteroseksualnu čitateljku da potajno saučestvuje u romantičnoj fantaziji u kojoj Elizabet doživljava pravu ljubav sa svojim muškarcem. Čitalac (muškarac) će biti podstaknut na identifikaciju sa Darsijem kao jakim i (uglavnom) tihim tipom koji osvaja djevojku koju želi svojim integritetom i otvorenošću. Ovakve pozicije koje se nude čitaocu zavise od konvencionalnih shvatanja muškosti i ženskosti i takođe doprinose tome da takva shvatanja budu ovjekovječena. Međutim, moguće je da se pri tumačenju suprotstavimo pozicijama ponuđenim u datom tekstu. Možemo tako reći da Elizabet osvaja Darsija ne čudom prave ljubavi već zato što upravlja bračnim tržištem tadašnje plemićke Engleske bolje od bilo koje druge žene. Ona dobija Darsija, kuću i novac ne samo zato što želi da se uda isključivo iz ljubavi, već i zato što predstavlja najpoželjniju robu na bračnom tržištu i što će za Darsija (muškarca sa najviše potrošačke moći) ona biti najbolja supruga.
U određenom pogledu, različite teorijske pozicije feminizma, postkolonijalizma, marksizma i “kvir teorije” su, u stvari, samo različita pregibanja pitanja čitaočeve uloge. Takva tumačenja Gordosti i predrasude zavise od načina na koje mi, kao muškarci ili žene čitamo. Feminizam je proces ženskog tumačenja kojim se ispituje predstavljanje i konstruisanje ženskosti putem teksta tako što se želi utvrditi da li je ta konstrukcija adekvatan odgovor iskustvima žena kao čitalaca i tako preispituju takve konstrukcije. Neki tekst nam može ponuditi utješnu ljubavnu priču ali mi možemo birati da se tokom tumačenja suprotstavimo datom polazištu. Ipak, pol čitaoca nije jedino iskustvo koje on/a unosi u tekst. Stav koji čitalac zauzima u odnosu na tekst će takođe, biti pod uticajem njegove rasne i klasne pripadnosti (kao i seksualnosti, starosti, obrazovanja, sredine i tako dalje). Čitalac koji pripada radničkoj klasi može imati drugačije tumačenje pročitanog od čitaoca iz srednje klase, pri čemu ne mora da znači da će isključivo čitalac koji pripada radničkoj klasi doživjeti roman Džejn Ostin kao portret buržoaske prakse isključivanja proleterijata kao klase. Jedna afro-amerikanka može pružiti drugačije tumačenje Gordosti i predrasude od jedne bjelkinje. Ona može zapitati zašto joj se nudi ovaj tekst kao dio kanonske književnosti 19. vijeka, a ne neka autobiografija ženerobinje kakva je bila Meri Prins. Na ovaj način je uloga čitaoca obojena trenutnim istorijskim okolnostima kao i čitalačkim pozicijama koje nudi jedan tekst.
Književna teorija nam omogućava da se, pri tumačenju, suprotstavimo pozicijama koje nam, kao čitaocima, nudi jedan tekst. To je ono što se podrazumijeva pod kritičkim mišljenjem i kritičkom teorijom, da tumačimo pažljivo, u skladu sa i nasuprot pretpostavkama i vrijednostima koje nam tekst servira kao nešto što je prirodno ili normalno. Tom prilikom, čitalac ne treba da prilazi tekstu sa vlastitim pretpostavkama o tome o čemu govori tekst i tako se ogradi od drugačijih mogućnosti značenja teksta. Umjesto toga, čitalac treba da bude osjetljiv na specifičnosti teksta, ono što ga čini jedinstvenim, i što gradi individualni odnos između pojedinog čitaoca i tog konkretnog teksta. Na ovaj način, čitalac odgovara na svaki pojedini tekst tako što izgrađuje specifično, kritičko razumijevanje umjesto da se koristi nizom teorijskih pojmova i operacija i primjenjuje ih nasumično na različitim tekstovima. Takav pristup je uniforman, mašinski tip teorije koji mi, kao čitaoci, treba da nastojimo da izbjegnemo: ne treba imati predodređene teorijske modele u koje “sipamo” tekst na jednom kraju i dobijamo identična, predodređena i upakovana razumijevanja teksta na drugom kraju.
Na primjer, ne ispituju uvijek sva postkolonijalna tumačenja Džejn Ostin kanonski status njenog teksta. Tumačenje romana Pod tuđim uticajem može odgovarati na zapažanja o mjestima koja je posjetila Britanska mornarica a koja isključuju postojanje karipskih i indijskih domorodaca. Pri tumačenju Mensfild parka možemo obratiti pažnju na činjenicu da Ser Tomas zarađuje novac posjedovanjem plantaža u Antigi na kojima rade robovi, dok tumačenje Eme može biti odgovor na kratak ali značajan razgovor između Eme i gospodina Najtlija u kojem se položaj žena u Engleskoj poredi sa položajem robova u kolonijama. Konačno, jedno postkolonijalno tumačenje bi se sigurno bavilo pitanjima pola kao što se svako tumačenje Mensfild parka mora baviti pitanjima klase i vlasništva. U stvari, nemoguće je (čak iako bi to htjeli) da razdvojimo određene pristupe koji su nam, kao čitaocima, ponuđeni nečim kao što je ova antologija. Pri svakom pojedinom činu čitanja naš kritički odgovor će nesumnjivo sintetizovati različita saznanja koja dobijamo od različitih pristupa koje prema tekstu zauzimamo. Na primjer, ne postoji nešto što bi se moglo nazvati čistim postkolonijalnim tumačenjem koje u obzir uzima isključivo problem rase i britanske imperije a da se, pritom, ne osvrće na pitanja pola, klase, psihoanalitičkih koncepata različitosti, dekonstruktivnog razumijevanja znanja i jezika, kulturne hegemonije, istorije i tako dalje.
Tako ne postoji jedan jedinstveni teorijski pristup tekstu. Različita saznanja koja su obuhvaćena terminom književna teorija nijesu razdvojena u samom činu tumačenja pročitanog na način kako su razdvojena u ovoj antologiji radi pedagoških pogodnosti kategorizacije. Različiti pristupi se, međusobno, vrlo kompleksno kombinuju i prožimaju i tako će uvijek i biti, na potpuno jedinstven način tokom svakog individualnog čina tumačenja. To će biti slučaj sa jednom osobom koja čita dva različita teksta od istog autora kao i sa dvoje ljudi koji čitaju isti tekst. Kada ne bi bilo razlike u mišljenjima među čitaocima ne bi postojala potreba za kritikom niti potreba da vi, kao čitalac, pokušate da izrazite svoju reakciju na neki tekst putem kritičkog mišljenja ili u formi pisanog eseja. Kritika je, tako, (možemo u istom značenju upotrijebiti termin tumačenje pročitanog) čin u kojem pojedinac donosi određene sudove u pogledu nekog teksta. To je doslovno ono što kritika znači, jer naziv potiče od grčke riječi criticos koja znači “suditi”. Ako je svako kritičko tumačenje sud koji se daje kao odgovor na neki tekst onda su razlike među sudovima koje pružaju pojedini čitaoci ono što čini kritiku mogućom i što jeste sami preduslov za političko tumačenje jednog teksta.
Nemoguće je imati jedan, u potpunosti, pravičan sud koji bi se kao takav nametnuo na način da ne nailazi na bilo kakav vid suprotstavljanja. Činjenica da ljudi preispituju zakone zasniva se na tome da su ti zakoni, u stvari, sudovi koje su im nametnuli drugi koji štite svoje vlastite interese. Neophodnost donošenja zakona je uslov jednog društva a preispitivanje zakona je politička mogućnost. Nijedan sud nikada nije apsolutno tačan i uvijek se donosi sa subjektivnog stanovišta, na štetu nekog pojedinca ili grupe. Stoga se može reći da je kritika politički čin jer je to čin prosuđivanja koji ne može isključivati raspravu na način na koji bi joj odgovaralo (moje tumačenje je tačno a vaše nije) i tako se mora takmičiti sa drugim kritičkim tumačenjima u strateškoj mreži odnosa. Tako je specifičnost svakog pojedinog čitaoca i specifičnost tumačenja koje on/a pruža ono što kritiku čini mogućom i što jeste uslov za “političko tumačenje” kao takvo.
Međutim (ovo što je suština i na nju treba obratiti pažnju) ovo o čemu sam govorio nije isto što i reći da su sva tumačenja podjednako validna i da, kao što vam je možda rečeno, u književnosti ne postoje pogrešni odgovori. Ja ovo ne kažem zbog toga što postoji neko prirodno, savršeno značenje koje leži skriveno u tekstu i čeka da ga otkrije čitalac koji je za to kvalifikovan na odgovarajući način. U stvari, to je zato što mi kao čitaoci prilazimo tekstu ne samo sa skupom svojih ličnih iskustava koji će obojiti naše tumačenje, već zato što mu prilazimo preko određenih institucionalnih puteva i kao istorijski subjekti. Ove dvije stvari su povezane ali ćemo, najprije, reći nešto o prvoj.
Nikada se u vašem životu nije desilo, niti će se desiti da tumačite tekst “potpuno bezazleno” ili “jednostavno”. Kad god tumačite, vi tumačite u skladu sa skupom institucionalnih kodova i očekivanja. U prošlosti ste, možda, tumačili lik, temu, zaplet, mjesto događaja, opis, autorovu biografiju, vještu upotrebu jezika, ili šta je to što tekst ima da kaže o čovjekovom položaju. Ništa od svega ovoga nije obavezno “normalno” za tumačenje niti se može opisati kao “bezazleno”. Dok ste tumačili takve stvari, vi ste slijedili praksu koju su postavile institucije koje su i uredile takvo vaše tumačenje. To može biti škola, univerzitet ili medijski prikaz knjiga koji su vas (svi skupa) usmjeravali prema onome što treba tražiti u tekstu, šta treba očekivati da se u njemu nađe i šta treba kazati kao odgovor na to. Možda su vas ranije podsticali da kažete nešto slično sljedećem: “vrlo efektna upotreba jezika” ili “ovaj nam stih govori o pjesnikovom odnosu sa ocem” ili “Makbet je jedan od najinteresantnijih likova u engleskoj književnosti”. Efektan jezik je jezik koji nešto znači, pa teško da je to nekakva validna kritika; kada bi sve knjige bile samo prepričane biografije autora sa ars 159 izmijenjenim imenima likova, fikcija ne bi ni postojala, a Makbet je bio Škotlanđanin. Ne želim reći da jezik, biografija, lik, zaplet i slično nijesu bitni i da ne treba da nas zanimaju prilikom tumačenja teksta, jer, kao što će prikazati poglavlje o strukturalizmu u ovoj antologiji, jezik i zaplet su naročito značajni. Stvar je u tome da, kada ste ranije tumačili ova pitanja, to nijeste činili zato što je to “normalna stvar koju treba činiti” već zato što su vas učili da tako radite u okviru institucije u kojoj ste se bavili tumačenjem pročitanog. Na maturskom ispitu ili u nekom višem razredu srednje škole, može biti prikladno govoriti o liku u Makbetu a potpuno neprikladno raspravljati o simboličkom prikazu falusa u istom komadu.
Tekstovi se, takođe, mijenjaju kroz istoriju. Na primjer, čitalac Šekspirovog Mletačkog trgovca, tumačeći ovo djelo nakon Holokausta, neće mu pristupiti na isti način kao čitalac iz doba Renesanse kojeg su učili da lik Jevrejina u komadu predstavlja komičnog nitkova. S jedne strane, marksistički ili novoistorijski pristup će smatrati da se čitanjem može pristupiti istorijskom kontekstu iz kojeg je potekao tekst. Čitanjem Mletačkog trgovca možemo steći uvid u okolnosti Šekspirovog istorijskog trenutka. Poznavanje tog istorijskog konteksta biće sadržano u odgovoru određenog čitaoca i dovešće ga u istorijski odnos sa tekstom. S druge strane, u vidu radikalizacije marksističkog pristupa, dekonstrukcija ističe, u svojoj lakopamtljivoj frazi, da “ne postoji ništa van teksta”. To znači da i onda kada stojimo van teksta, i posmatramo ga (tako što, na primjer, pristupimo istorijskim okolnostima renesansne Engleske čitajući Šekspira u dvadesetom vijeku) mi smo, kao čitaoci, već uhvaćeni u mrežu tekstualnih odnosa koji uslovljavaju naše tumačenje. Ovi tekstualni odnosi uključuju narative identiteta koje unosimo u tekst (pr. klasa, pol, seksualnost) i institucionalne uloge koje usmjeravaju naše tumačenje i naše mjesto u istorijskom narativu (pr. da li smo postkolonijalni ili postmodernistički čitalac). Ovo je, doduše, samo polovina od onoga što treba reći o tome, jer će tekst koji čitamo biti dio mreže tekstualnih odnosa u kojoj je smješten čitalac, i pomoći nam da je oblikujemo. Na primjer, Šekspirova djela su igrala važnu ulogu u stvaranju engleskog književnog kanona i na taj način, uticala na stavove o nacionalnom identitetu, pitanjima ženskosti i muškosti, isključenju rasnih manjina iz književnosti i tako dalje. Drugim riječima, u tumačenju nekog teksta nema ničega drugog osim konteksta.
Odgovori
Ovo se, na prvi pogled, može smatrati zbunjujućim paradoksom ali se ispostavlja da se čak i najteži i najuzbudljiviji aspekti književne teorije na kraju svode na pitanje čitaoca. Moj zadatak u ovom uvodu, kao i u drugim uvodima u ovoj antologiji, jeste da predstavim jedan specifični teorijski pristup, koji je poznat pod nazivom Teorija čitalačkog odgovora. Kao što možete zaključiti iz prethodnog teksta, problem čitaoca utiče na svaki aspekt književne teorije i ne može biti izdvojen iz pojedinih teorijskih pristupa. Tako bih htio da izrazim svoje uvjerenje da ne postoji poseban teorijski pristup tumačenju koji u obzir ne uzima sve ostale djelove ove antologije i svaki esej u njoj. Ipak, kao što ćemo vidjeti, postoji grana književne teorije koja se zove Teorija čitalačkog odgovora, koja je ustanovljena sa posebnim ciljem da istraži ulogu čitaoca. Takav opis ove teorije samo je donekle tačan. Svojim najvećim dijelom, heterogeni teorijski pristupi koji se nekada nazivaju Teorija čitalačkog odgovora (a nekada Teorija recepcije) nijesu jedno jedinstveno misaono polje. Vrlo često Teorija čitalačkog odgovora predstavlja jedan zajednički naziv za zbirku tekstova na temu tumačenja pročitanog (od kojih je većina ili u suprotnosti ili je kontradiktorna) koji se koristi više da bi olakšao kategorizaciju nego da bi prikazao snagu jednog distinktivnog teorijskog pristupa. Teško da bi moglo da bude drugačije jer je ideja čitaoca toliko važna cjelokupnoj književnoj teoriji da prevazilazi sve granice i kategorije teorije. Reklo bi se prije da osjećam zadovoljstvo nego da imam potrebu da se pravdam zbog svog stava da ne postoji Teorija čitalačkog odgovora ako pod teorijom mislimo na integrisano znanje koje gradi skup opštih pravila, praksi i propisanih formula koje će svakog puta dosljedno djelovati.
Odgovor čitaoca je bio predmet kritike od Platonovog i Aristotelovog doba. U Republici, Platon razmatra načine na koji čitalac prima prikaze (ili tekstove) u svojoj čuvenoj paraboli o pećini u Knjizi IX. Aristotel se bavi efektima koje na čitaoca ima tragedija. U svojoj Poetici, Aristotel naziva katarzom osjećanja sažaljenja i straha koja se bude u čitaocu (ili gledaocu) jedne tragedije. Kritičari 19. vijeka, poput Semjuela Tejlora Kolridža i Metjua Arnolda takođe su se interesovali za odgovor čitaoca na neki tekst. U svojim predavanjima o Šekspiru, Kolridž identifikuje čitaočevo aktivno učešće u iluziji fikcije sa ,,željom za namjernim prekidom nevjerovanja”, dok se Arnoldova kritika često bavila načinima na koje čitanje može da utiče na pojedinca kako bi ga učinilo uzornijim građaninom. Ovo je, takođe, bilo interesantno za pristup poznat pod imenom Nova kritika. Nova kritika predstavlja formalistički pristup izučavanju književnosti koji je dominirao u Evropi i Americi neposredno prije i poslije Drugog svjetskog rata. Najveći dio onoga što se naziva Teorijom čitalačkog odgovora napisano je, upravo, kao odgovor na ideje i stavove Nove kritike.
Kao tip formalizma, Nova kritika je naglašavala značaj riječi kao primarni arbitar značenja. U ovom tipu kritike, uloga čitaoca prema tekstu je sekundarna a tekst se smatra nezavisnim i samostalnim entitetom. Sva značenja su sadržana u samom tekstu a čitaočev zadatak je bio da otkrije ono što već postoji tamo. To ne znači da su svi Novi kritičari bili nezainteresovani za pitanje čitaoca. Britanski kritičar I. A. Ričards razvio je jednu varijantu praktične kritike u okviru koje je dao svojim studentima zadatak da analiziraju pjesme koje ranije nijesu vidjeli i pored kojih nije stajalo ime autora. Ričards dolazi do zaključka da različiti ljudi pružaju različita tumačenja istog teksta, često tvrdeći da ne vole poeziju koju su napisali takozvani veliki autori. Međutim, on ovakva odstupanja pripisuje dvosmislenosti (pa tako i vještini) koja je svojstvena samim tekstovima i ne razmatra ideju da su ljudi dali različita tumačenja zbog toga što su njihova individualna iskustva obojila stvaranje značenja na različite načine. Američki kritičari V. K. Vimset i Monro Birdsli idu korak dalje smatrajući da književna kritika ne treba da se bavi pitanjima kakva su čitalac, autorova biografija i namjere koje je imao ili istorijski kontekst iz kojeg potiče tekst. Takva pitanja su nebitna za fundamentalnu autonomnost teksta i treba ih smatrati greškom u tumačenju. Vimset i Birdsli su posredovanje čitaočevog odgovora na tekst (kao spoljašnjeg interesa) u kritici nazvali ,,afektivnom zabludom”. Pošto je način na koji tekst utiče na čitaoca bio ,,spoljašnji interes”, ono što je značajno jeste obratiti pažnju na formu teksta. Takva tvrdnja nije se uvijek lako uklapala u radove Nove kritike kao što su oni F. R. Livisa koji je dijelio Arnoldova shvatanja o progresivnim efektima velikih književnih djela.
Dominantnost Nove kritike osporavale su u angloameričkoj akademskoj sredini, kasnih 60-ih godina dvadesetog vijeka, različite grupe kritičara koji su bili zainteresovani za pitanje čitaoca. Strukturalizam je u svojim francuskim i kasnije angloameričkim oblicima skrenuo značaj koji je tradicionalno bio usmjeren na autora kao stvaraoca značenja u Novoj kritici. U izuzetno snažnom i značajnom eseju Smrt autora, francuski kritičar Rolan Bart naglašava aktivno učešće čitaoca u stvaranju značenja. Italijanski strukturalist (kasnije romanopisac) Umberto Eko, takođe ističe značaj čitaoca u otvaranju mogućnosti za interpretaciju u svom djelu Uloga čitaoca. Strukturalistička narativna teorija (koja se nekad naziva i naratologija) doprinijela je ovoj debati svojom identifikacijom različitih pozicija koje su dostupne slušaocu neke priče. Američki naratolog Džerald Prins pravi razliku između čitaoca i onoga koji se nalazi u poziciji da sluša neko pripovjedanje, dakle slušaoca (na primjer, ovo ,,vi” kojem se ja obraćam u ovom eseju). On nije isto što i čitalac, kao što pripovjedač u, na primjer, Velikim očekivanjima (Pip) nije isto što i autor (Čarls Dikens). Naratologija je doprinijela otvaranju rasprava o različitim pozicijama koje se nude slušaocu, primaocu i čitaocu ali ipak, Teorija čitalačkog odgovora, koja se javila neposredno nakon nje, ne primjećuje uvijek suptilnu razliku između čitaoca i slušaoca u pripovijedanju.
Teoretičari čitalačkog odgovora (sada govorimo o onim kritičarima koji, radi lakše kategorizacije, pripadaju kanonu različitih tekstova poznatih pod zajedničkim nazivom Teorija čitalačkog odgovora) Majkl Rifater i Džonatan Kaler se vezuju za strukturalističku tradiciju tumačenja pročitanog. Kao i Volfgang Izer i Stenli Fiš, oni prihvataju da značenje književnog teksta ne može biti razdvojeno od uloge koju preuzima čitalac. Njihov rad predstavlja reakciju na tvrdnje Nove kritike da značenje leži u tekstu i čeka da ga čitalac otkrije. Fiš je, zajedno sa Kalerom, bio jedan od nekolicine angloameričkih kritičara koji su bili pod uticajem ideja evropskih kontinentalnih filozofija tokom 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka. Fišova Teorija čitalačkog odgovora kaže da su svi čitaoci dio interpretativnih zajednica koje obučavaju čitaoce skupu zajedničkih očekivanja u pogledu toga kako treba protumačiti tekst i šta on može da znači. Pod uticajem Kalerovog kasnijeg interesovanja za dekonstrukciju, Fiš zaključuje da je zadatak kritičara da istraži pravila i konvencije svake interpretativne zajednice koja određuje ishod nekog tumačenja. Značaj koji su strukturalizam i Teorija čitalačkog odgovora dali čitaocu na ovoj istorijskoj prekretnici je naročito važan jer je takav pristup tumačenju osporio tradicionalne hijerarhije autoriteta u kojima su učenicima, o tome kako treba tumačiti, govorili nastavnici koji su ,,ovladali” tekstom tako što su ,,razbili” autorovu (odnosno tekstualnu) skrivenu šifru za otkrivanje značenja. Isticanje značaja aktivne uloge čitaoca u stvaranju značenja, nasuprot značaju autora ili nastavnika, predstavlja značajan preokret autoriteta. Nema sumnje da je takva Teorija čitalačkog odgovora oblikovana političkim duhom 60-ih i 70-ih godina i da je pružila i intelektualnu podršku intelektualnim radikalima.